CULTUREEL EN IMMATERIEEL ERFGOED
Om de traditie van het nationaal grootste feest in België en Nederland te verklaren, is een reeks aspecten van belang. Ook tradities in andere landen worden belicht. In het volgende komen aan de orde:
– geschiedenis
– van Sint-Nicolaas naar Sinterklaas
– Germaanse gewoonten
– schoen zetten
– naam Sinterklaas
– attributen
– Reformatie
– Sinterklaasfeest (nieuw)
– intocht
– schimmel
– stoomboot
– boek
– bezoeken
– Sinterklaasvieringen in en vlak na de Tweede Wereldoorlog
– lekkernijen
– etalageversiering
– Spanje
– Zwarte Klaas
– metgezellen in Europa
– liedcultuur
– pakjesavond
– gedichten
– literatuur
– stripverhalen
– Sinterklaasvoorstellingen
– lampionnenoptocht
– Sinterklaasviering in kerk
– zes december
– uittocht
– Sinterklaasaankopen
– Kerstman
Veel genoegen met het beleven van de tradities van Sint-Nicolaas.
Jan van Wijk
~~~
GESCHIEDENIS
Voor de geschiedenis van Sint-Nicolaas zijn er vele gebeurtenissen te noemen. Een selectie volgt hieronder:
270 – In Patara wordt Nicolaas geboren.
289 – Nicolaas wordt tot priester gewijd.
295 – Nicolaas wordt benoemd tot bisschop van Myra.
325 – Aan het Concilie van Nicea neemt ook Nicolaas deel.
±342 – Nicolaas sterft op 6 december in Myra.
1050 – Een Nicolaaskapel staat in Nijmegen, met uitzicht op de rivier.
1087 – Italianen brengen op 9 mei het stoffelijk overschot van Nicolaas over van Myra naar Bari
12e eeuw – Kooplieden komen in de Hanzestad Kuinre een aan Sint-Nicolaas toegewijd kerkje bezoeken en Nicolaas vragen om een voorspoedige reis.
1217 – Sint-Nicolaas wordt de patroonheilige van de Vlaamse stad Sint-Niklaas
1360 – In Dordrecht ontvangen schoolkinderen op 6 december, de feestdag van de Heilige Nicolaas, geld om wat lekkers te kopen. Ook krijgen de kinderen een dag vrij van school.
1427 – Op 5 december worden in Utrecht schoenen van arme kinderen bij de Nikolaikerk (Nicolaaskerk) gezet. In de ochtend van de volgende dag, 6 december, liggen er geldstukken in de schoenen.
1615 – De Amsterdamse schrijver Gerbrand Adriaensz. Bredero (1585-1618) brengt “Moortje” uit. Het is een blijspel, met maar liefst 3356 versregels van gepaard rijm, dat zich in de winter afspeelt. Hierin komt een korte verhandeling voor van het Sint-Nicolaasfeest.
1619 – Er verschijnt een boek over heiligenlevens, namelijk “de Generale Legende der Heylighen” van de Antwerpse jezuïet Petrus Ribadineira (1527-1611) en bewerkt door de jezuïet Heribertus Ros-Weydus (1569-1629). In dit werk staan heiligen op datum gerangschikt en op 6 december is dat Sint-Nicolaas.
1658 – In Gouda wordt een boek uitgebracht van de predikant Jacobus Sceperus (1607-1677) met de titel “Geschenck, op geseijde St.Niclaes Avont aen allen ingesetenen van Gouda”. De schrijver stelt onder andere dat er sprake is van verachtelijke zaken.
1665 – Jan Steen maakt het schilderij “Het Sint-Nicolaasfeest”.
1772 – op 6 december wordt voor het eerst uitgevoerd de door Joseph Haydn gecomponeerde “Missa Sancti Nicolai”/”Nicolaimesse”.
1843 – de tekst van het lied “Zie de maan schijnt door de bomen” wordt door Jan Pieter Heije (1809-1876) gemaakt. De muziek is van Joannes Josephus Viotta (1814-1859).
1849 – Petrus Augustinus de Genéstet brengt het 119 strofen tellende gedicht “De Sint-Nikolaasavond” uit.
1948 – Benjamin Britten componeert de “Saint Nicolas Cantate” en Eric Crozier zorgt voor de tekst.
1962 – In het Nederlandse Bergen op Zoom wordt als eerste de roe van Zwarte Piet afgeschaft. Dit heeft gevolgen voor de attributen van de metgezel van Sint-Nicolaas in andere plaatsen.
1993 – Het Sint-Nicolaasgenootschap Vlaanderen laat het “Pact der Gevers” ondertekenen door Sint-Maarten, Sint-Nicolaas en de Kerstman.
1997 – Voor het stadhuis in het Vlaamse Sint-Niklaas wordt een groot beeld van Sint-Nicolaas geplaatst.
Geplaatst: 9 mei 2021
~~~
VAN SINT-NICOLAAS NAAR SINTERKLAAS
Sint-Nicolaas is voor velen een heilige en heeft heel wat tot stand gebracht. Hij wordt in vele landen vereerd. Dit heeft dan betrekking op zijn leven, de cultus van de heilige met vele kerken en kapellen en de talrijke legenden. Nicolaas heeft dan een sterke, religieuze betekenis. Hier is geen sprake van Sinterklaas, maar van Sint-Nicolaas.
Gedurende eeuwen is Sint-Nicolaas gefaseerd van zijn geloofsbijzonderheden ontdaan. Hij is dan geen heilige Nicolaas meer en wordt als zodanig ook niet meer gezien. Zo ontstaat het Sinterklaasfeest zoals het nog steeds wordt gevierd door gelovigen en niet-gelovigen. De naam Sint-Nicolaas is dan niet meer passend bij allerlei feesten.
Er is een groot verschil tussen Sint-Nicolaas en Sinterklaas. De heilige Nicolaas is actief in het eind van de 3e en begin 4e eeuw in Patara en Myra. Sinterklaas komt eeuwen later uit Spanje. Sint-Nicolaas is een wonderdoener en tot hem wordt gebeden. Sinterklaas verricht ook wonderen door cadeautjes te bezorgen, zonder gezien te worden. Sint-Nicolaas opereert alleen, terwijl Sinterklaas veelal met metgezellen op pad gaat. Sinterklaas is eerst gekleed als een duister, merkwaardig figuur en later lijkt hij op een bisschop. Sint-Nicolaas heeft meer sobere kleding aan.
Rond 1825 verandert het beeld van Sint-Nicolaas. Hij wordt meer en meer een netjes gekleed, kindvriendelijk persoon met een lange, witte baard, een mijter op en een koorkap om. Er doen zich enkele namen voor hem voor, zoals Sint-Niklaas en Sinter-Niklaas bij welgestelden en Sinter-Klaas en Sunten-Klaas bij meer volkse mensen. Hieruit volgt dat in de 19e eeuw de benaming aan sociale klassen is gebonden.
Tussen Sint-Nicolaas en Sinterklaas zijn ook overeenkomsten te noemen, zoals:
-Sint-Nicolaas bezorgt geld bij armen, Sinterklaas werpt geschenken door de schoorsteen.
-Sint-Nicolaas wordt vaak afgebeeld met een evangelieboek, Sinterklaas heeft een boek bij, waarin veel is opgetekend over kinderen en ouderen.
-Beiden worden met boten in verband gebracht. Sint-Nicolaas redt zeelieden en hij is met schepen van Myra naar Bari gebracht. Sinterklaas komt per boot aan.
-Sint-Nicolaas en Sinterklaas hebben aandacht voor mensen.
De conclusie is dat Sinterklaas enige oorspronkelijkheden van Sint-Nicolaas heeft.
Geplaatst: 11 december 2022
Laatst gewijzigd: 9 januari 2023
~~~
GERMAANSE GEWOONTEN
De bekendheid van Sint-Nicolaas gaat van oost naar west. Bij deze oversteek ontmoet hij Wodan, de Germaanse oppergod. Wodan is de God van de wind, is adem en daardoor leven gevend. De naam “Wodan” staat voor woede. Wodan is dan de woedende. Van de naam Wodan komt de weeknaam woensdag vandaan.
In landen als Duitsland, Oostenrijk, Italië en Zwitserland komen elementen van de Wilde Jacht van volgelingen van Wodan voor in het Sinterklaasfeest. Dit gebeurt met elementen als zwarte metgezellen, die een griezelig voorkomen hebben, zoals de leden van het Dodenleger van Wodan. De angstaanjagende metgezellen komen uit de bergen van voorheen afgelegen plaatsen. De Zwarte figuren slaan met stokken, bezems en roeden en kiezen daartoe vrouwen uit om hun achterwerk te raken. Dit verwijst naar een vruchtbaarheidssymbool vanwege eeuwen terug. De geschenken die in de Sinterklaastijd worden gegeven zijn veelal noten, omdat deze tegen winterweer bestendig zijn. De zwarte metgezellen van Sinterklaas in de Alpenlanden komen niet voor in België en Nederland.
Het Sinterklaasfeest heeft in België, Nederland en enkele delen van Duitsland vele invloeden van de Germaanse oppergod Wodan. Dit blijkt vooral uit de volgende aspecten:
1. Wodan reed op een achtbenige schimmel. Sinterklaas rijdt op een wit paard.
2. In de mythologie van Wodan zijn er contrasterende figuren, namelijk enerzijds hijzelf en anderzijds zijn zwarte raven, Huginn en Muninn, en zwarte geesten. Sinterklaas kent zijn tegenpolen in de Zwarte Pieten.
3. De metgezellen van Wodan zijn pikzwarte raven en zijn Scandinavische geestverwant Odr is zwart. Sinterklaas heeft zwarte reisgenoten.
4. Bij Wodan droeg Odr een weitas. De zwarte metgezellen van Sinterklaas hebben zakken bij.
5. Wodan liet zijn zwarte raven door de open delen van daken kijken en luisteren. Sinterklaas laat Zwarte Pieten op daken en in schoorstenen luisteren of de mensen zich goed gedragen.
6. Wodan schonk de Germanen letters; de magische runen; het oudste geschrift. Sinterklaas geeft letters van chocolade en koek.
7. Het gunstig stemmen van Wodan gebeurde door offers te brengen, zoals deegwaren, dieren, noten en vruchten. Bij Sinterklaas worden noten en vruchten gegeven en de geofferde dieren zijn van koek, marsepein en suikergoed.
Een oude Germaanse gewoonte is dat meisjes de god Wodan smeken om een man. In enkele plaatsen is het traditie dat een jongeman de liefde voor een meisje verklaart door haar een koek te geven. Rond 6 december worden koeken van speculaas verkocht die een verliefd stel uitbeelden. Ook Sint-Nicolaas helpt vrouwen aan een echtgenoot, zoals in de legende van de drie huwbare dochters is vermeld. Sint-Nicolaas wordt ook wel goed huwelijksman genoemd, omdat hij vrouwen kan helpen in hun verlangen naar een partner.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 3 mei 2023
~~~
SCHOEN ZETTEN
De Germanen geloofden dat de zwarte Eckart, de vertegenwoordiger van de dodenwereld, schoenen vulde met goud. De schoen is dan de verbinding tussen doden en levenden.
Het zetten van de schoen is een zeer oud gebruik. In 1427 worden op 5 december schoenen van arme kinderen gezet bij de Nikolaikerk (Nicolaaskerk) in Utrecht. In de ochtend van de volgende dag, 6 december, liggen er geldstukken in de schoenen. Het geld is bijeengebracht door de wat beter gestelde stadsgenoten.
Tot op de dag van vandaag worden schoenen bij de haard gezet. De gedachte is, dat Zwarte Piet via de schoorsteen in de huiskamer komt en vervolgens wat in de schoen legt. Bij afwezigheid van een schoorsteen worden schoenen gezet bij een raam of de voordeur. Het zetten van een schoen bij een raam komt door het werpen van geldstukken door Nicolaas, zoals dit is gebeurd bij de drie huwbare dochters. Dit is één van de meest bekende legenden van de Heilige Nicolaas.
In de avond wordt de schoen gezet en is het Sinterklaasliedjes zingen. In de schoen gaat vaak een verlanglijstje en een tekening van het kind voor de Sint.
Geplaatst: 9 mei 2021
~~~
NAAM SINTERKLAAS
In plaats van te spreken van Sint-Nicolaas is er de naam Sinterklaas. Van Sint-Nicolaas of Heilige Nicolaas wordt gesproken als de historische Nicolaas wordt bedoeld. De naam Sinterklaas hoort bij de huidige traditie. Voor de verklaring van de naam Sinterklaas zijn er enkele denkrichtingen.
De naam Sinterklaas is mogelijk ontstaan door de voor de bevolking opgelegde verboden in de tijd van de Reformatie. In die periode is het feest van Sint-Nicolaas door de protestantse overheid niet toegestaan en ook zijn naam mag niet worden genoemd. Er wordt dan gesproken van “Heer Klaas” en “Sint Heer Klaas”. Bij het snel uitspreken van “Sint Heer Klaas” ontstaat het woord “Sinterklaas”.
Een andere mogelijkheid van het ontstaan van de naam Sinterklaas is de overgang van Sint-Nicolaas naar Sinteneklaas en vervolgens naar Sintereklaas om naderhand uit te komen bij Sinterklaas. Als derde, mogelijke verklaring is dat Sint-Nicolaas verandert in Sinte Klaas en daarna overgaat in Sinterklaas.
Geplaatst 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 16 februari 2023
~~~
ATTRIBUTEN
Er zijn allerlei attributen, die bij Sint-Nicolaas worden afgebeeld. Een karakteriserend teken is een anker en dit naar aanleiding van de legende van de redding door Nicolaas van mensen in nood op zee.
~~~
REFORMATIE
Het Sinterklaasfeest heeft meermaals onder druk gestaan, maar komt een moeilijke periode steeds te boven. Zo is in de 20e eeuw de oprukkende Kerstman een bedreiging, maar de Sint heeft zich weten te herpakken. In de 21e eeuw geldt dit te bovenkomen ook voor de hoogoplopende commotie omtrent metgezel Zwarte Piet. Enkele eeuwen eerder is het de Reformatie die het vieren van het Sinterklaasfeest moeilijk maakt.
Aangenomen is dat de Reformatie in 1517 begint. In dat jaar publiceert Maarten Luther (1483-1546) zijn 95 stellingen om tot hervormingen van de katholieke kerk te komen. Maarten Luther wil niet alleen hert kerstfeest afschaffen, maar ook dat van Sinterklaas. Uiteindelijk heeft Luther een schamel succesje geboekt met het willen laten verdwijnen van het Sinterklaasfeest. In Nederland en België wordt de opstand tegen katholieken nadrukkelijk gevoeld in 1566, als de Beeldenstorm veel vernielt, zoals kerken en beelden. Ook heel wat beeltenissen van de Heilige Nicolaas moeten het ontgelden.
Tijdens de Reformatie is de viering van het Sinterklaasfeest verboden en dit zowel op straat, als thuis. In het openbaar verschijnt Sinterklaas dan ook niet meer. Het feest wordt wel binnenskamers gevierd. De kerkelijke viering van Sint-Nicolaas is door protestanten niet toegestaan. Dominees van de protestantse kerken houden flinke tirades tegen Sinterklaas en het Sinterklaasfeest. Menig stadsbestuur verbiedt om in het openbaar de schoenen van kinderen te zetten en daardoor ontvangen de kleinsten geen cadeautjes. Echter, Sint-Nicolaas overleeft de periode dat hij door protestante overheersers in de ban is gedaan. Het tij begint wat te keren aan het eind van de 18e-begin 19e eeuw. In deze periode beginnen verlichte predikanten van enkele protestantse kerken belangstelling te krijgen voor Sint-Nicolaas. In de 19e eeuw komt Sinterklaas ijzersterk terug. De traditie van het Sinterklaasfeest blijkt ongekend groot en absoluut niet vergeten.
Geplaatst: 26 september 2022
Laatst gewijzigd: 12 december 2022
~~~
SINTERKLAASFEEST
Het Sinterklaasfeest wordt in heel wat landen gevierd, zoals in België, Duitsland, Frankrijk, Nederland, Oekraïne, Oostenrijk, Verenigde Staten van Amerika en Zwitserland. Echter, in elk land of streek is er een eigen feest.
In Nederland is het vooral 5 december en in België op 6 december dat de Sint cadeautjes brengt. Bij intochten en andere festiviteiten wordt Sinterklaas vergezeld door metgezellen en veelal zijn dit (Zwarte) Pieten.
In het Oostenrijkse Tirol maken Sinterklaas en de duivelse Krampus hun opwachting in menige plaats. Het gebeurt dat zij zich ook op kerstmarkten laten zien. Veelal op 5 en 6 december zijn in het Italiaanse Zuid-Tirol speciale activiteiten met Sinterklaas en zijn gevolg.
In Duitsland komen de feesten van de Sint met name voor in Beieren en langs de grens met Nederland. In Frankrijk en dan vooral in Lotharingen, zijn er festiviteiten op 5 en 6 december.
Voor de kinderen in Oekraïne is het op de ochtend van 6 december feest, als er een cadeautje onder het kussen van het bed ligt.
Geplaatst: 11 januari 2023
~~~
INTOCHT
Elk jaar komt Sinterklaas in België en Nederland aan. Dit is steeds een feestelijke gebeurtenis en brengt veel belangstellenden op de been. Sinterklaas en zijn metgezellen worden officieel verwelkomd door de voorzitter van de organisatie van de intocht. In elke plaats is er ook een hoogwaardigheidsbekleder, als burgemeester, locoburgemeester of wethouder (schepen) die een toespraakje heeft voor de Spaanse gasten en de vele toeschouwers. In ‘s-Gravenhage is tevens de ambassadeur van Spanje aanwezig.
Er is sprake van een intocht te Leiden op 4 december 1840, dit meldt de Leydse Courant op 27 november 1840. Echter, hier wordt niet gesproken van een officiële intocht met ontvangst door een afvaardiging van het stadsbestuur. Verder zijn er stoeten te Zwolle in 1873, Utrecht in 1876 en Amsterdam in 1878. De organisatoren zijn onder meer boeren, studenten en grappenmakers.
De eerste, officiële intocht met ontvangst door de burgemeester, is gehouden in het Nederlands-Limburgse Venray. Dit gebeurde in 1888 en daarna heeft de officiële intocht op vele plaatsen navolging gekregen. Vrijwel steeds wordt de Sint ontvangen door de burgemeester van de plaats. De burgemeester verwelkomt de hoge, Spaanse gasten en de Sint zegt dat hij weer blij is hier te zijn.
Op 22 november 1952 is er de eerste, grote intocht in Amsterdam. De omroep NTS maakt er een registratie van die op de televisie wordt uitgezonden. De populaire presentatrice Mies Bouman (1929-2018) verwelkomt Sinterklaas met zijn metgezellen aan de kade nabij de Sint-Nicolaasbasiliek, naast het Centraal Station. Bij deze intocht zijn ook aanwezig Juliana (1909-2004), koningin der Nederlanden (1948-1980) met haar jongste dochters Margriet (1943) en Marijke (1947-2019). In 1967 wordt de eerste, grote, landelijke intocht op de televisie georganiseerd, die in kleur wordt uitgezonden.
In 1952 is er ook in Rotterdam de eerste intocht en wel met de boot “Erasmus” en wel op woensdagmiddag, als de kinderen vrij van school zijn. In 1960 komt de intocht in Rotterdam op de televisie. Sinterklaas (Onno Ruding, 1939, student en later minister van Financiën en bankier) wordt welkom geheten door televisiepersoonlijkheid Mies Bouman.
De landelijke intocht van Sinterklaas en zijn trouwe metgezellen vindt in Vlaanderen plaats te Antwerpen. Sinterklaas met zijn gevolg komt per boot aan in de haven bij Het Steen en gaat vervolgens naar de Grote Markt. Daar wordt hij ontvangen door de burgemeester of een van de schepenen. In de jaren 50, 60 en 70 van de 20e eeuw doen ook praalwagens, dieren, acrobaten en muziekkorpsen mee in de stoet van de intocht. In Nederland wordt elk jaar een andere aankomstplaats gekozen. Voor deze landelijke intocht is er een vaste plaats op de jaarkalender, namelijk half november. De intocht vindt plaats op de eerste zaterdag na 11 november, dat de feestdag is van Sint-Maarten. De vroegste intocht is dan op 12 november en de laatste mogelijkheid is 18 november.
Geplaatst 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 17 december 2022
~~~
SCHIMMEL
In Nederland en Vlaanderen verplaatst Sinterklaas zich vaak op een schimmel, een paard met haar dat geheel of grotendeels wit of lichtgrijs is. Het rijden van Sinterklaas op een schimmel is ontleend aan de Germaanse God Wodan, die zich op een achtbenig wit dier door de lucht heeft verplaatst.
Een andere verklaring van het gebruik van een schimmel door de Sint is, dat voorname personen, zoals vorsten, zich op een paard laten zien. Op een paard gezeten, doet de ruiter verheffen boven de mensen op de grond en hierdoor wordt ook een beter uitzicht verkregen.
De schimmel, komt niet vaak voor, maar het paard kan heel snel zijn, want in de sport heeft een schimmel unieke prestaties geleverd. In de geschiedenis van de paardensport zijn er opzienbarende overwinningen van schimmels. In 1868 en 1871 wint “The Lamb”, als eerste schimmel, de Engelse Grand National op de renbaan van de Aintree Racecourse, nabij Liverpool. Sinds 1839 is dit de beroemdste hindernisrace in Engeland. Een andere schimmel, die de Grand National heeft gewonnen, is het paard met de typerende naam “Nicolaus Silver” in 1961 en “Neptune Collonges” in 2012.
Schimmels hebben zich ook onderscheiden in de Engelse Epsom Downs Racecourse, de Epsom Derby, de meest prestigieuze derby in Surrey. De winnende schimmels waren “Gustavus” in 1821, “Tagalie” in 1912, “Mahmoud” in 1936 en “Airbone” was de laatste in 1946. De algemene term “derby” is afkomstig van de Epsom Derby, die sinds 1780 wordt gehouden.
In menige plaats komt de Sint aan met een boot en vervolgens stapt hij op een schimmel. Dit geeft steeds een vertrouwd beeld. Ook gaat Sinterklaas zich veelal op de schimmel verplaatsen, als hij een rijtour maakt of meerijdt in een stoet. Daarna gaat de trouwe viervoeter terug naar de stal.
Soms doet in grote winkels een nagemaakte schimmel dienst als aandachttrekker om de verkoop van geschenken te stimuleren.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 14 november 2022
~~~
STOOMBOOT
De Sint verplaatst zich meestal per paard en dan specifiek met een schimmel, zoals dit een deftig persoon, als een bisschop, betaamt. Echter, de verplaatsingen van Sint-Nicolaas gebeuren ook met andere vervoermiddelen, zoals een ezel, auto, motorboot, luchtballon, motorisch vliegtuig, zweefvliegtuig, trein en vooral stoomboot.
De boot, waarmee de Sint met zijn gevolg aankomt in Nederland en Vlaanderen, heeft niet steeds dezelfde naam. De naam “Pakjesboot”, gevolg door een nummer, komt veelvuldig voor. Deze boot heeft menig keer het nummer 12. Bij landelijke intochten is dit menig keer de vroegere Hydrograaf (1910). Dit voormalig schip om metingen op de zeebodem te maken, komt jarenlang rond half november met Sinterklaas op de televisie.
Bij de intocht in het Nederlandse Bergen op Zoom is de naam “Pakjesboot 11”. Wellicht verwijst het getal 11 naar carnaval, want “Vastenavend” wordt in die plaats groots gevierd.
Het nostalgisch gevoel overheerst om de Sint in de 21e eeuw nog op een stoomboot te zien. In het boek van Jan Schenkman “Sint Nikolaas en zijn knecht” uit 1850 komt voor het lied “Zie ginds komt de stoomboot”. In de 19e eeuw is de stoomboot een modern vervoermiddel, want het vervangt een groot zeilschip. Door in die tijd van een modern middel gebruik te maken om zich te verplaatsen van Spanje naar Nederland en Vlaanderen meet de Sint zich een eigentijds imago aan. Echter, dat is gebeurd in de 19e eeuw …
Geplaatst: 17 oktober 2022
Laatst gewijzigd: 17 december 2022
~~~
BOEK
Sinterklaas heeft steeds een boek bij, waarin alles van kinderen en ouderen is opgetekend. De benodigde informatie voor het boek ontvangt de Sint van zijn metgezellen. Bij elk nieuwtje wordt weer wat meer in het dikke boek opgetekend. Zo weet Sinterklaas alles van iedereen.
De basis voor het grote boek van Sinterklaas is het evangelieboek. Op iconen is de Heilige Nicolaas veelal afgebeeld met het evangelieboek in de hand.
Geplaatst: 25 mei 2023
~~~
BEZOEKEN
Na de intocht bezoekt Sinterklaas met zijn gevolg heel wat scholen, verenigingen en bedrijven. Rond 1870 begint een traditie van schoolbezoeken door Sinterklaas. Ook komt hij bij velen thuis op bezoek. Sinterklaas geeft ook de kwetsbaren aandacht, zo gaat hij naar tehuizen, verpleeghuizen, inrichtingen en ziekenhuizen. De agenda van Sinterklaas zit dan ook overvol als hij in België en Nederland verblijft.
Geplaatst 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 19 november 2022
~~~
SINTERKLAASVIERINGEN IN EN VLAK NA DE TWEEDE WERELDOORLOG
In de jaren 1940-1944 is er in België en Nederland op bescheiden schaal werk gemaakt van Sinterklaasvieringen. In deze jaren van de Tweede Wereldoorlog zijn er beperkingen opgelegd om vieringen te organiseren. Ook zijn de financiële middelen krap om veel activiteiten in de Sinterklaastijd te ontplooien.
In de perioden 1945-1950, de eerste jaren in de tijd van de bevrijding, worden weer Sinterklaasvieringen georganiseerd door comités en verenigingen. Echter, in heel wat gezinnen is het soberheid wat betreft het cadeautjes geven. Dit komt door de schaarse aanwezigheid van producten en de beperkte geldmiddelen. Het gebrek aan financiën speelt vooral in gezinnen waar de vader tijdens de oorlog is omgekomen in het verzet. In dergelijke situaties heeft de Nederlandse Stichting 1940-1945 enige hulp geboden om in een vaderloos gezin toch wat mogelijk te maken in de Sinterklaastijd.
Geplaatst 21 februari 2022
~~~
LEKKERNIJEN
Lekkernijen zijn etenswaren en dranken, die aangenaam van smaak en geur zijn. Bij het jaarlijkse feest van Sint-Nicolaas zijn lekkernijen veelal amandelstaven, banketletters, borstplaat, chocoladefiguren, chocoladeletters, chocolade munten, Dinantse koek, fondant, kruidnoten, marsepein, moppen, noppen, pepernoten, speculaas, speculaaspoppen, suikerwerk, taaitaai en taaitaaipoppen.
Chocolade munten, verpakt in zilver- of goudkleurig papier, verwijzen naar de geldstukken uit de legende van de drie huwbare dochters. Ook het hart van suikergoed of marsepein en de “vrijer van speculaas” verwijzen naar deze legende.
Lekkernijen als snoep behoren al eeuwen tot het Sint-Nicolaasfeest. Zo staan op een 17e eeuws schilderij van Jan Steen (1626-1679) lekkernijen. Het schilderij “Het Sint-Nicolaasfeest” is gemaakt met olieverf op doek tussen 1665 en 1668, heeft als afmetingen 82 bij 71 centimeter en laat afbeeldingen zien van koeken, vruchten en een geldstuk in een appel.
Dranken als lekkernijen in de Sinterklaastijd zijn bieren, likeuren en wijnen. In de Vlaamse stad Sint-Niklaas zijn dan Sinterklaasbier (blond) en (Zwarte) Pietenbier (donker) te verkrijgen. Ook is er in deze “Stad van de Sint” kruidenlikeur “Liqueur de Saint-Nicolas” met 35% alcohol verkrijgbaar van Brouwerij Verhofstede uit het Vlaamse Nieuwkerken-Waas. Verder is speculaaslikeur in de handel. Speculaaslikeur wordt onder andere gebotteld door het bedrijf Weduwe S. Joustra & Zn uit Sneek. De drank is gemaakt op basis van Beerinnenburg met een vleugje kaneel. De likeur is speciaal gebotteld voor Sinterklaas en heeft 15% alcohol. Andere producenten van speculaaslikeur zijn onder meer Zuidam Distillers uit Baarle-Nassau en A. van Wees uit Amsterdam.
Speciale wijnen zijn Saint-Nicolas de Bourqueil en Château Saint-Nicolas uit Frankrijk. Natuurlijk mag de bisschopswijn niet ontbreken.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 18 december 2022
~~~
ETALAGEVERSIERING
In de periode van eind oktober tot begin december zijn heel wat etalages versierd met allerlei uitingen om het Sinterklaasfeest extra te belichten. De versierde uitstalramen komen met name voor in winkels van bakkers, banketbakkers en zaken waar artikelen worden verkocht, zoals chocolade, snoep en speelgoed.
De etalages tonen niet alleen aangeboden waren, maar ook poppen, beelden, schilderijen en tekeningen met Sinterklaas. Doordat ondernemende winkeliers hun zaken in de Sinterklaastijd versieren, dragen zij bij aan een grotere sfeer in de winkelstraten.
Geplaatst: 9 december 2022
~~~
SPANJE
Spanje heeft niets met Sint-Nicolaas. Sint-Nicolaas komt hier dus niet vandaan. Het is een bedenksel uit de 19e eeuw en in menig lied komt Spanje voor als de herkomst van Sint-Nicolaas, zoals “Zie ginds komt de stoomboot, uit Spanje weer aan …”
Een andere, onjuiste interpretatie heeft te maken met menige afbeelding van Sint-Nicolaas. Menig keer is de Heilige Nicolaas te zien met drie gouden ballen op het evangelieboek. Deze ballen worden ook gezien als “appeltjes van Oranje” en mandarijnen en sinaasappelen komen uit Spanje.
Nog een niet-correcte interpretatie gaat over de metgezellen van Sinterklaas. In de middeleeuwen was Spanje het land van de Moren, want de daar aanwezige moslims werden zo genoemd. De geschiedenis vertelt dat Moren zwart zijn. De verwijzing naar de zwarte metgezellen van Sinterklaas ligt dan voor de hand en het in de zak mee moeten naar Spanje is dan een grote straf.
Nog een foutieve interpretatie van “uit Spanje komen” is het per schip brengen van buitenlandse vruchten van Spanje naar Nederland en België. Sinterklaas komt ook met de boot uit Spanje; hij komt uit een compleet andere wereld en brengt exotische producten mee, als vruchten, noten en andere lekkernijen. Echter, dit is niet de realiteit van Sinterklaas.
Een niet juiste uitleg betreft ook een situatie uit de late middeleeuwen. Ferdinand II (1452-1516), koning van Aragon, trouwt in 1469 met Isabella I (1451-1504), koningin van Castilië. Door dit huwelijk wordt het Spaanse rijk enorm vergroot. Immers, Ferdinand II wordt ook koning van Sicilië en koning van Napels. Tot het grondgebied van Napels behoort ook Bari, waar de Heilige Nicolaas zijn laatste rustplaats heeft.
Alle beschreven situaties tonen aan, dat Sinterklaas geen herkomst van Spanje kent. Dat hij uit Spanje komt is louter een verzinsel, dat wel in een sprookje past.
Geplaatst: 9 mei 2021
~~~
ZWARTE KLAAS
Bij Sint-Nicolaas is Zwarte Klaas knecht geweest in Nederland en Vlaanderen. Van origine als duivel en daardoor is hij de tegenkracht van de witte Sint-Nicolaas. In de tijd van de Reformatie is het verboden dat Sint-Nicolaas zich vertoont. Soms laat Zwarte Klaas dan van zich spreken. Zwarte Klaas, die een zwarte huidskleur heeft, neemt dan het heft in handen en gedraagt zich als een angstaanjagende boeman, die dreigt en straft het kwade, maar beloont het goede. Hij rammelt met een ketting, zoals ook de duivel doet, dreigt met een roe om te slaan en heeft een zak bij. Later wordt gesproken van Zwarte Piet in plaats van Zwarte Klaas. Zowel de benaming Zwarte Klaas als die van Zwarte Piet zijn bijnamen voor de duivel. Sint-Nicolaas heeft dus duivelse begeleiders en deze zijn pikzwart, zoals Krampus in Midden-Europa.
Ongeveer vanaf het jaar 1800 verdwijnt de boeman Zwarte Klaas langzaam uit beeld. De maatschappij is veranderd en bangmakerij wordt als niet erg passend gezien. Sprookjes, met fantasiefiguren, bieden plaats om te griezelen. De metgezellen van Sint-Nicolaas kleuren deze verandering en worden voor velen sprookjesfiguren.
De metgezel van Sint-Nicolaas komt sinds 1825 voor en neemt het boeman zijn over van Zwarte Klaas. Hierdoor wordt de Sint een meer waardige bisschop.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 15 februari 2023
~~~
METGEZELLEN IN EUROPA
De geschiedenis leert, dat de metgezellen van Sint-Nicolaas zwart zijn. Een reden is dat Nicolaas de duivel overwint. De duivel is de grote tegenpool van de Heilige Nicolaas. Deze tegengestelde figuur is zwartgeblakerd door het verblijf in de hel. Hierdoor ontstaat de tegenstelling tussen goed en kwaad, waarbij het goede het kwade verslaat. Deze tegenstelling komt dan tot uiting in het wit van Sint-Nicolaas en het zwart van de duivel.
In het volgende wordt aandacht besteed aan:
– Duivel
– Krampus
– Knecht Ruprecht
– Klaubauf
– Hans Trapp
– Hans Muff
– Pelzmärtel
– Père Fouettard
– Schmutzli
– Schmützbartl
– Pecht
– Cert
– Joulupukki
– Moren
– Ontwikkeling van Zwarte Piet
– Zwarte Piet in de ban
– Kenmerken van Zwarte Piet
DUIVEL
De assistent van Sint-Nicolaas heeft een donkere huidskleur, die verwijst naar de duivel. Deze situatie komt voor sinds de middeleeuwse tijd van de cultus van Sint-Nicolaas. Het zijn duistere figuren die zich ophouden bij de Sint. Met een zwart gemaakt gezicht worden aan de duivel gerelateerde metgezellen uitgebeeld. De begeleider is een “Zwarte Man”. Deze metgezel wordt gezien als een vóór-christelijk personage en symboliseert de duivel. De “Zwarte Man” kenmerkt zich niet alleen door een donkere huidskleur, maar is ook een griezelige, onvriendelijke verschijning, die met kettingen rammelt. Hieruit volgt dat er geen enkel verband met slavernij is, want de zwarte knecht gelijkt op de duivel. Het woord knecht is jarenlang gebruikt voor een medewerker in een organisatie.
Namen voor de duivelse figuur, die Sint-Nicolaas, heeft vergezeld zijn onder meer Beëlzebub, Bullebak, Zwarte Man, Pieter me knecht, Jan en Nicodemus. Later komen benamingen als Pieterbaas, Zwarte Piet en Piet.
Bij Nicolaasfestiviteiten in Midden-Europa laat Sint-Nicolaas zich door duivelse figuren omringen. In landen als België en Nederland zijn het Zwarte Pieten en later Pieten die met Sint-Nicolaas optrekken. De metgezellen van Sint-Nicolaas tonen een heel divers beeld.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 2 oktober 2022
KRAMPUS
In de Alpenlanden en de direct daaraan grenzende gebieden komt Krampus voor als de duivelse begeleider van “Nikolaus”. Deze zwarte duivelsfiguur is vooral actief in Duitsland en Oostenrijk en staat symbool voor het kwade. Krampus poogt stoute kinderen te ketenen en hen naar de hel mee te nemen. Krampus ziet er afschrikwekkend uit, draagt een zwarte vacht, rammelt met een ketting, heeft hoorns op het hoofd en toont een zwart gezicht.
De naam “Krampus” komt uit het Oudhoogduitse woord “klauw” en hij wil stoute kinderen “klauwen” ofwel grijpen.
De duivelsfiguur Krampus staat aan de basis van menig metgezel van Sint-Nicolaas, zoals Zwarte Piet in België en Nederland.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 12 september 2022
KNECHT RUPRECHT
In Midden- en Noord-Duitsland komt Knecht Ruprecht voor als metgezel van Sint-Nicolaas. Hij is een monsterlijke verschijning met een grote, donkere baard, hoorns, zwart gezicht en is gehuld in een dierenvacht.
Knecht Ruprecht draagt een lange mantel en heeft een roe bij. Hij roept: “Ich bin der Alte, böse Mann, der aller Kinder fressen kann”, ofwel “Ik ben de oude, kwade man, die alle kinderen kan opvreten”.
Geplaatst: 9 mei 2021
KLAUBAUF
In Tirol is de metgezel van Sint-Nicolaas “Klaubauf”. Hij lijkt op een duivel met grote hoorns en een bang makend, duivels masker op. Klaubauf laat een grote, rode tong zien, die ver uit de mond komt.
Hij is in een schapenvacht gehuld en heeft een grote mand of zak bij om stoute kinderen in te doen. Klaubauf heeft kettingen aan, omdat hij een geketende duivel is.
Geplaatst: 9 mei 2021
HANS TRAPP
Hans Trapp is de metgezel van Sint-Nicolaas (Saint-Nicolas) in de Franse Elzas en Lotharingen. Hij werd ooit genoemd Ruppelz en Ruprecht, als voornaam van de duivel.
De naam “Hans Trapp” is afgeleid van Hans von Trotha (1450-1503), een Duitse, wrede, duivelse ridder, die ook maarschalk is geweest van de keurvorst Filips van de Pfalz (1448-1508).
Hans Trapp is een woest uitziende, zwarte wildeman en is gehuld in dierenhuiden. Hij heeft een roe bij en een korf om stoute kinderen in te doen. Hans Trapp rammelt met kettingen en stampt hard op de grond. Hij begeleidt Nicolaas, die op een ezel zit. Dit gebeurt op 6 december.
Geplaatst: 9 mei 2021
HANS MUFF
In het Duitse Rheinland komt Hans Muff voor. Hij lijkt veel op Knecht Ruprecht met een zwart gezicht, hoorns op het hoofd en gekleed in een zwarte pels. Dit boosaardig figuur heeft veelal een roe en een zak bij.
Geplaatst: 9 mei 2021
PELZMÄRTEL
De donker pels typeert Pelzmärtel, als kwaadaardige begeleider van Sint-Nicolaas in Schwaben, Zuid-Duitsland.
Pelzmärtel gaat de huizen langs en jaagt boze geesten weg met klokgelui. In de zak heeft hij fruit en noten.
Een andere naam voor hem is Belsnickel (Pelsklaas).
Geplaatst: 9 mei 2021
PÈRE FOUETTARD
Père Fouettard is een griezelige metgezel van Sint-Nicolaas (Saint-Nicolas). Hij komt als begeleider voor in het noordoosten van Frankrijk en in enkele delen van het Belgische Wallonië.
Père Fouettard is een grimmig personage met een grote, zwarte baard en hij is geheel in het zwart gekleed. Père Fouettard heeft veelal een roe en een zweep bij. De benaming “Vadertje Zweep” is op hem van toepassing, want hij dreigt stoute kinderen met een zweep.
Geplaatst: 9 mei 2021
SCHMUTZLI
In Zwitserland komt Schmutzli voor en deze naam betekent “smeerlap”. Schmutzli is geheel in het zwart gekleed, draagt een zwarte baard, heeft een zwart gezicht en draagt ketting, zweep en roe.
Schmutzli is de metgezel van “Samichlaus”, de Zwitserse variant van Sint-Nicolaas. Hij dreigt de laatste jaren minder en laat ketting en zweep thuis.
Geplaatst: 9 mei 2021
SCHMÜTZBARTL
In delen van Oostenrijk, waaronder Karinthië, komt Schmützbartl, Smeerbaard, voor. Hij wordt ook Bartl genoemd en lijkt op Klaubauf, met een gehoornd masker op en zwarte schapenvachten om. Schmützbartl heeft een opvallend lange, rode tong.
Geplaatst: 9 mei 2021
PECHT
Pecht komt in Oostenrijk voor als metgezel van Sint-Nicolaas. Pecht (Pekker) toont wat overeenkomsten met Krampus, maar is wat minder eng.
Geplaatst: 9 mei 2021
CERT
In Tsjechië is Cert de bekende metgezel van Sint-Nicolaas. Cert is een duivelse verschijning en is menig keer in het gezelschap van een engel.
Geplaatst: 9 mei 2021
JOULUPUKKI
Joulupukki is in Scandinavische landen de metgezel van Sint-Nicolaas. Hij leeft veelal in Finland op de berg Korvhtunturi. Hij lijkt op Krampus met een geitenvel om en hoorns op het hoofd. Joulupukki zoekt naar stoute kinderen.
Ooit had deze vreemde verschijning het uiterlijk van een kerstbok met de naam “Julbocken”.
Tegenwoordig komt hij in de kersttijd voor. Hij klopt aan de deur en vraagt of er brave kinderen zijn, want stoute kinderen wil hij meenemen.
Geplaatst: 9 mei 2021
MOREN
Onderzoekers beweren dat Zwarte Piet door de islamitische slavenhandel is ontstaan. De slavenjacht van islamitische volkeren, zoals Moren, Saracenen, Tartaren en Turken heeft de traditie van de metgezellen van Sint-Nicolaas beïnvloed. Deze donkere slavenhandelaren hebben ook miljoenen, blanke Europeanen tot slaaf gemaakt. De zwarte kleur van Zwarte Piet houdt verbanden de Noord-Afrikaanse Moren, die een donkere huidskleur hadden.
Geplaatst: 9 mei 2021
ZWARTE PIET
De naam “Zwarte Piet” heeft meer dan één bron. Deze naam is afgeleid van het Duitse spel “Schwarzer Peter”. De naam “Schwarzer Peter” behoort tot de overvaller Johann Peter Petri (1752-1812), een belangrijke handlanger van de misdadiger Johannes Bückler (1779-1803), die Schinderhannes (Hans van de Vilder) is genoemd, omdat zijn opa vilder van dierenhuiden is geweest. Het spel “Schwarzer Peter” houdt onder andere in dat de verliezer van kaartspel “Zwarte Pieten”, de schoppenboer overhoudt. De speler met deze kaart krijgt de opdracht voor een traktatie te zorgen of moet het gezicht zwart maken. Hier komt de uitdrukking “iemand de Zwarte Piet toespelen” vandaan. Het kaartspel is ontstaan in het begin van de 19e eeuw.
De naam Zwarte Piet wordt ook opgemerkt in een prentenboek uit 1868.
De kleur van Zwarte Piet is zwart. Kinderen wordt verteld dat dit komt door het roet van het door de schoorsteen gaan. Voor hen zijn roet en schoorsteen essentieel in de mythe van Zwarte Piet. De kern van het zwart zijn van Zwarte Piet ligt bij zijn afkomst, als afstammeling van de duivel en dit volgens de Germaanse wortels.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 24 mei 2023
ONTWIKKELING VAN ZWARTE PIET
Vele jaren is Zwarte Piet de metgezel van Sint-Nicolaas. De begeleider van de bisschop is eerst een norse, weinig zeggende en dreigende figuur. Tot halverwege de 20e eeuw wordt de Sint menig keer vergezeld door Zwarte Pieten met Krampus-ingrediënten, zoals donkere huidskleur, grote hoorns, rammelende ketting en angstaanjagend gedrag. Immers, Zwarte Piet is een duivelsfiguur met de bijnaam van de duivel.
In de loop van de tijd verandert dit beeld en wordt Zwarte Piet een vriendelijke metgezel van de Sint, die assisteert waar het kan. Hierdoor geniet Zwarte Piet een enorme populariteit. Zwarte Piet laat onder meer de zak om stoute kinderen in te doen en de roe achterwege. De roe is jarenlang gehanteerd als dreigmiddel en heeft betrekking op de opvoedende rol van Sint-Nicolaas en Zwarte Piet. De roe heeft nog een andere betekenis, namelijk als vruchtbaarheidssymbool.
De benaming “Zwarte Piet” roept bij velen positieve bijbetekenissen op, zoals aardig, acrobatiek, grappig, helper, humor, slim, spanning, vriend en zanger. De enige positieve connotatie met “zwart” heeft Zwarte Piet. “Zwart” heeft verder enkel negatieve, onprettige bijgedachten, als code zwart, zwart schaap, zwarte bladzijde en zwartkijker.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 8 juni 2022
ZWARTE PIET IN DE BAN
In het tweede decennium van de 21e eeuw ontstaat er commotie over Zwarte Piet. Volkomen onterecht wordt de metgezel van Sint-Nicolaas in verband gebracht met slavernij en een koloniaal verleden. Tegenstanders met een donkere huidskleur kruipen in de slachtofferrol, voor alles wat hun verre voorouders is aangedaan. Vooral de media geven de Zwarte Piet-haters veelvuldig het podium en organisatoren van Sinterklaasactiviteiten buigen voor de druk van de tegenstanders van Zwarte Piet. Langzaam maar zeker verdwijnt Zwarte Piet uit beeld. In plaats van Zwarte Piet wordt veelal gesproken van Piet.
Een overzicht van de feiten …
In 2011 begint in Nederland een strijd van een groep activisten tegen Zwarte Piet. Deze tegenstanders van Zwarte Piet vinden de metgezel van Sinterklaas racistisch en hij doet denken aan een koloniaal verleden met slavernij. Gedurende 10 jaar wordt de donkere metgezel aangevallen. Ook in België ontstaat weerstand tegen Zwarte Piet. Langzaam maar zeker verandert de graag geziene, verbindende en aardige Zwarte Piet van nationale folklore in een afgedankte, onwelkome gast. Dit gebeurt door fanatieke tegenstanders, massale steun van heel wat media, die de strijd tegen racisme omarmen, angstige lokale bestuurders en bange bedrijven, die absoluut geen stempel van racist willen opgedrukt krijgen. Actievoerders, bedrijfsleven, bestuurders, media en politici hebben ervoor gezorgd dat de metgezel van Sint-Nicolaas in België en Nederland van het toneel is verdreven. Voor argumenten van de geschiedenis van Zwarte Piet hebben activisten en media geen belangstelling. Deze ontwikkelingen tonen aan, dat door te zeggen politiek correct te zijn bedrijven, media en politici zich niet laten “besmetten” met de besmeurde figuur van Zwarte Piet. In dialoog gaan heeft geen zin, zo blijkt telkens weer. Immers, racismezoekers willen geen dialoog, maar hun zin doordrijven.
Vanaf november 2021 heeft de Sint in plaats van Zwarte Pieten metgezellen met andere kleuren en roetveegpieten bij. In België en Nederland is Zwarte Piet in de ban gedaan en is in de zak verdwenen. De nationale cultuur heeft verlies geleden en de traditie van het Sinterklaasfeest heeft aan belang ingeboet.
Het verdwijnen van Zwarte Piet lost de problemen van de activisten niet op. Immers, een schromelijk gebrek aan eigenwaarde is de kern van hun obsessie.
Geplaatst: 18 november 2021
Gewijzigd: 6 februari 2022
KENMERKEN VAN ZWARTE PIET
De metgezellen van Sinterklaas te hebben opvallende kenmerken. Zwarte Pieten typeren zich door:
-zijn gelijkwaardig aan Sinterklaas
-spreken correct Nederlands
-zijn goed ontwikkeld
-hebben de sekse man of vrouw
-dragen verschillende haartooien
-hebben lippen van een normale grootte
-dragen soms gouden oorringen en dit louter als versiering
-zijn gekleed op nette en feestelijke wijze
-spannen zich in vrienden van iedereen te zijn
-tonen hun goede zin
-gedragen zich als kinderhelden
-hebben in andere landen donkere collega’s
-zijn zwart.
Door al die kenmerken blijven Zwarte Pieten mythische sprookjesfiguren.
Geplaatst: 9 mei 2021
Gewijzigd: 29 september 2021
~~~
LIEDCULTUUR
De liederen van Sint-Nicolaas/Sinterklaas vormen de meest uitgebreide bijdrage aan de liedcultuur van België en Nederland.
Het oudst bekende Nicolaaslied dateert uit de 11e of 12e eeuw. Het is een plechtige, Latijnse lofzang, genaamd “Nicolaus Gloriatur” (“Nicolaas wordt verheerlijkt”). Een Poolse Nicolaashymne is “Nicolai solemnia” (“op het feest van Nicolaas”) en is gemaakt in de 15e eeuw. Een Nederlandstalig lied is “Vrijstersklagt over ’t Sint-Niclaes” en dateert uit 1718. Hierin komen lekkernijen voor als koek, sinaasappelen en vijgen. Het lied komt uit “De Gekroonde Utrechtse Vreede”. De Oostenrijkse componist Joseph Haydn (1732-1809) heeft een “Missa Sancti Nicolai”, “Nicolaimesse” of “Sint-Nicolaasmis” gemaakt in 1772.
NEDERLANDSTALIGE, KLASSIEKE LIEDJES
-“Zie de maan schijnt door de bomen” (1831). De tekst is van Jan Pieter Heije (1809-1876), arts, dichter, musicus en schrijver. Hij is heel creatief en heeft honderden liedjes gemaakt. De muziek is van Joannes Josephus Viotta (1814-1859), arts en musicus.
-“Sinterklaas Kapoentje” (vóór 1851). De maker van de tekst is onbekend. De muziek is gecomponeerd door Leopold Werenfridus in 1948.
-“Zie ginds komt de stoomboot” (1850). Jan Schenkman (1806-1863), Amsterdams onderwijzer en kinderboekenschrijver, publiceert het lied in zijn boek “Sint Nikolaas en zijn knecht” met liedjes en platen. Het lied is geschreven op de muziek van serenade 7, KV 250, de Haffnerserenade uit 1776 van de Oostenrijkse componist, dirigent, pianist en violist Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791).
-“Sinterklaas is jarig” (1877). De tekst is van Willem Frederik Oostveen (1849-1890), schrijver van jeugdboeken. Het liedje is op muziek gezet door Gerardus Cornelis Weeren (1859-1915), componist, onderwijzer en zangpedagoog.
-“Wie komt er alle jaren” (1898). De tekst is geschreven door Fred Berens (1870-1941), onderwijzer, schrijver van toneelstukjes voor kinderen en auteur van kinderboeken. De muziek is van Nelly van der Linden van Snelrewaard-Boudewijns (1869-1926), componiste en muzieklerares.
-“O, kom er eens kijken” (1898). Katharina Leopold (1846-1914), Groningse onderwijzeres, kinderboekenschrijfster en schrijfster van Sinterklaasliedjes, heeft de tekst geschreven van het liedje. De muziek is van de Zwitserse componist en muziekuitgever Hans Georg Nägeli (1773-1836); het is gecomponeerd in 1793 met als titel “Freut euch des Lebens”, een “Deutscher Liedermarsch”.
-“Hij komt, hij komt (1898). Katharina Leopold heeft de tekst geschreven. De muziek is gecomponeerd door de Duitse componist, dirigent, muziekuitgever, schrijver en vertaler Robert Schumann (1810-1856) onder de titel “der fröhliche Landmann”.
-“Jongens heb je ’t al vernomen” (1898). De tekst is van Katharina Leopold. De woorden van het lied zijn gemaakt op de melodie van het Duitse volksliedje “Ihren Schäfer zu erwarten” uit 1771 van een onbekende componist.
-“Sinterklaas zegt moe” (1898). De tekst is van Katharina Leopold. De muziek is van Karl Eduard van Holtei (1798-1880), acteur, dichter, schrijver en theaterregisseur. Hij componeerde in 1824 “In Berlin, sagt er”.
-“Daar wordt aan de deur geklopt” (1907). De tekst is van Johanna Francina Veth (1852-1932), zij is componiste, muzieklerares, schrijfster van muziek- en zangboeken en muziekpedagoge. Het liedje is geschreven op de melodie van “Oh du Lieber Augustin” van de Oostenrijkse componist Johann Nepomuk Hummel (1778-1837).
-“Hoor de wind waait door de bomen” (1908). De maker van dit lied is R.A. van Pelt, onderwijzer en schrijver.
-“Op de hoge, hoge daken” (1919). Het lied is gemaakt door Simon Abramsz (1867-1924). Hij is een Amsterdamse onderwijzer, kinderboekenschrijver, tekstdichter en tijdschriftredacteur.
-“Zachtjes gaan de paardenvoetjes” (1919). Het lied is gemaakt door Simon Abramsz (1867-1924).
-“Wees welkom vandaag in ons midden” (1926). Het lied is gemaakt door Antoinette van Dijk (1879-1975), zangeres, cabaretière, radiopresentatrice en schrijfster.
-“Dag Sinterklaasje” (1926). Antoinette van Dijk (1879-1975) heeft dit liedje gemaakt.
-“Sinterklaasje kom maar binnen met je knecht” (1926). Het lied is gemaakt door R.A. van Pelt, onderwijzer en schrijver.
-“De zak van Sinterklaas” (1927). Het lied is gemaakt door de onderwijzer en schrijver R.A. Van Pelt.
Rond 1890 is de Nederlandstalige Sint-Nicolaascantate gemaakt. Het muziekwerk is gecomponeerd door Bernard Zweers (1854-1925). De woorden van het zangstuk zijn van Antoon Leonard de Rop (1837-1895). In 1948 is de “Saint Nicolas Cantate” gecomponeerd door de Brit Benjamin Britten (1913-1976) en de tekst is van zijn landgenoot Eric Crozier (1914-1994). Van een andere Brit, Jim Rosenthal, is het lied “the Steamboat Song” uit 2002. Het is Engelstalige versie van het Nederlandstalige lied “Zie ginds komt de stoomboot”.
Het kan gebeuren dat in een plaats een speciaal Sinterklaaslied wordt gemaakt en dat dit vaak in die stad wordt gezongen. In 1979 maakt Frans Tiland de “Spanje Samba”. Dit lied is sterk gepromoot in Bergen op Zoom en is voor de stad een specifiek Sinterklaaslied, dat elk jaar meermaals wordt gezongen bij evenementen, zoals de intocht. Het lied is gemaakt op verzoek van Sinterklaas.
Traditionele, Nederlandstalige Sinterklaasliedjes zijn onder meer: “Daar wordt aan de deur geklopt”, “Dag Sinterklaasje”, “De zak van Sinterklaas”, “Hij komt, hij komt”, “Hoor de wind waait door de bomen”, “Hoor wie klopt daar kinderen”, “Hop, hop, hop”, “Jongens heb je ’t al vernomen”, “O kom er eens kijken”, “Op de hoge, hoge daken”, “Sinterklaas, die goede heer”, “Sinterklaas, goedheiligman”, “Sinterklaas is jarig”, “Sinterklaas Kapoentje”, “Sinterklaas, zegt moe”, “Sinterklaasje, bonne, bonne, bonne”, “Sinterklaasje kom maar binnen met je knecht”, “Wees welkom vandaag in ons midden”, “Wie komt er alle jaren”, “Zachtjes gaan de paardenvoetjes”, “Zie de maan schijnt door de bomen”, “Zie ginds komt de stoomboot”, “Zwarte Piet ging uit fietsen” en “Zwarte Piet, wiedewiedewiet”.
Geplaatst 9 mei 2021
~~~
PAKJESAVOND
Eeuwen terug is de zonsondergang het moment, dat de nieuwe dag begint. Voor heiligen is er een voorfeest op de avond vóór de eigenlijke feestdag en zo ook voor Sint-Nicolaas. De feestdag van de Heilige Nicolaas is 6 december en deze dag begint dan op de dag ervoor, bij het ondergaan van de zon. Volgens de huidige daguren is dat in de avond van vijf december.
Het ontstaan van pakjes geven op vijf december gaat terug naar de 15e eeuw. Rijke studenten geven dan cadeautjes aan arme studenten. Dit gebeurt door Germaanse invloeden. In streken rond Elzas en Lotharingen gebeurt dit al eerder. Halverwege de 18e eeuw is het in Nederland de gewoonte oudere kinderen, die tot dan toe zout in hun schoen aantroffen, met een geschenkje te verblijden. Zout is vaak gegeven om voedsel meer te laten smaken. Sinds het begin van de 19e eeuw gaan de wat meer bemiddelende mannen voor de avond van vijf december leuke cadeautjes kopen voor hun vrouw. In 1843 komt het lied “Zie de maan schijnt door de bomen” uit. De tekst is van Jan Pieter Heije (1809-1876) en de muziek van Joannes Josephus Viotta (1814-1859). Een strofe luidt: “’t Heerlijk avendje is gekomen, ’t avendje van Sint-Nicolaas”. Hieruit blijkt dat de avond van vijf december dan al een feestavond in liedvorm is. Aan het eind van de 19e eeuw is het gebruik algemeen dat welgestelde mannen en vrouwen elkaar een cadeautje geven op de avond van vijf december. Na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) wordt het meer algemeen om op vijf december elkaar geschenkjes te geven.
Het begrip “pakjesavond” komt van het brengen van pakjes door ondernemende winkeliers bij gezinnen op de avond van vijf december.
Halverwege de 20e eeuw is pakjesavond in Nederland in alle bevolkingslagen ingevoerd en ook zijn kinderen betrokken bij de viering op 5 december. Deze avond is een gezellige Sinterklaasviering voor het hele gezin, met zang, gedichten, spelletjes, cadeautjes en surprises. Het woord “surprise” wordt rond 1800 gebruikt door goede bakkers voor verrassingssnoep. In snoep zit dan een aardigheidje verborgen. Een surprise wordt in de Sinterklaastijd gebruikt als een verrassingsgeschenkje of fopcadeautje.
Geplaatst: 9 mei 2021
Gewijzigd: 23 juni 2021
~~~
GEDICHTEN
In de Sinterklaastijd worden vele gedichten gemaakt; de Sinterklaaspoëzie stijgt begin december naar een jaarlijkse hoogte, die in andere maanden niet wordt geëvenaard.
Het oudst bekende Sint-Nicolaasgedicht is van 5 december 1647; het is een huwelijksaanzoek dat de jurist en dichter Johan van Someren (1622-1676) in dichtwoorden richt aan zijn geliefde Elisabeth Vervoorn (1617-1657). Hij vraagt zijn schoen bij haar te mogen zetten. De titel van het gedicht is “St. Nicolaesgift”. In 1648 vindt het huwelijk plaats.
Petrus Augustinus de Genéstet (1829-1861), dichter, theoloog, vrijzinnig protestant en dominee maakt in 1849 “De Sint-Nikolaasavond”. Dit is een uitgebreid gedicht dat uit 119 strofen bestaat. Het is een “Amsterdamsche Vertelling”, die weergeeft hoe de avond in 1847 is beleefd. In de tekst wordt ook gesproken over een Pieter, die sinds halverwege de 19e eeuw is verbonden met Sint-Nicolaas.
Voor het maken van gedichten en rijmen in de Sinterklaastijd zijn er hulpmiddelen, zoals boekjes met tips, rijmwoordenboeken en uitgaven met gedichten over bepaalde onderwerpen. Ook op het internet zijn tips en voorbeelden te vinden tot zelfs kant-en-klare gedichten.
In menig gedicht of rijm wordt iemand op de korrel genomen en is het een mogelijkheid om steken onder water uit te delen. In andere gedichten worden mensen lof toegezwaaid of worden zij bedankt voor een inspanning. In gedichten komen de echte waarheden aan het licht.
Het is in Nederland een grote traditie dat bij een cadeautje een gedicht wordt gemaakt. Deze gedichten zijn al dan niet op rijm. Vaak is het gedicht passend bij het geschenk.
Een gedicht bij het cadeau van een paar sokken:
Ook al ben je 70 jaar
de mode is dan nog niet met je klaar.
dus om met de huidige mode mee te gaan,
trek je dit maar aan,
het zal je zeker staan.
Sint en Piet
Het volgende gedicht is gemaakt om bij een boek te doen:
’s avonds moet je hier niet mee komen,
want jij wil wel heel vroeg dromen,
je zal er wel weg mee weten,
ook dit jaar mag Piet je niet vergeten
Piet
De ontwikkeling van Sinterklaasgedichten in de afgelopen eeuwen is merkbaar. Sinterklaasgedichten zijn ook geanalyseerd. Zo heeft Sinterklaaskenner Klaas Rigterink 1000 Sinterklaasgedichten uit het begin van de 21e eeuw nauwkeurig onderzocht en hij heeft dit verwoord in zijn boek “De Rijmpiet dichtte zich te pletter bij deze chocoladeletter”, dat in 2013 is uitgekomen.
Over allerlei onderwerpen worden gedichten en rijmen gemaakt. De onderwerpen zijn bijvoorbeeld een bedankje, compliment, examen, hobby, jubileum, pensioen, school, sport, vakantie, studie, verhuizing, verliefdheid, ziekte en werk.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 22 mei 2023
~~~
LITERATUUR
Veelvuldig is er over Sint-Nicolaas, Sinterklaas en het Sinterklaasfeest geschreven. De literatuur geeft een heel scala aan boeken, al dan niet in romanvorm. Ook komen in romans taferelen voor van tradities van Sint-Nicolaas en het jaarlijkse feest.
In het boek “het dure moederschap” uit 1907 van Augusta (Anna, Augusta, Henriette) de Wit (1864-1939), uitgeven door P.N. van Kampen & Zoon, Amsterdam, komt het Sinterklaasfeest met lekkernijen voor op pagina 151.
Moeder en kind gaan naar de bakker, waar iedereen komt kijken naar het uitgestalde suikergoed. De jongen staat begerig voor de vrijers van speculaas en zij koopt voor hem een “Klaasmanneke”, dat niet zo duur is, omdat het in tweeën is gebroken. Als ze weer thuis zijn, vliegt opeens de deur open en een harde stem roept: “Van Sint-Nicolaas …”
Geplaatst: 9 juli 2022
~~~
STRIPVERHALEN
Vooral in België zijn stripverhalen zeer populair. Een aantal uitgaven heeft betrekking op Sinterklaas. Stripverhalen zijn er ook verschenen over Sinterklaas en dit in samenwerking met Studio Vandersteen. Daarnaast zijn in populaire weekbladen avonturen over Sinterklaas verscheen, waaronder in de Donald Duck.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 16 februari 2023
~~~
SINTERKLAASVOORSTELLINGEN
Al in de middeleeuwen zijn mirakelspelen met de Heilige Nicolaas opgevoerd. In het “Livre de Jeux de Fleury” zijn vier wonderen opgenomen van Sint-Nicolaas. Dit boek is ooit in de abdij van “Fleury-Saint-Benoît-sur-Loire” bewaard en bevindt zich later in de Gemeentelijke Bibliotheek van het Franse Orléans.
Het spelen van een toneelstuk of musical komt later in vele landen voor. Kinderen en ouderen verkleden zich als Sint en Piet, zij hebben dan een rol in een toneelspel dat veelal op school wordt opgevoerd.
Er zijn organisaties die van een Sinterklaasvoorstelling veel werk maken, zoals de Stichting Sint-Nicolaas Bergen op Zoom. Al tientallen jaren worden voorstellingen gegeven, waar duizenden kinderen met ouders en/of grootouders naar komen kijken. De Sinterklaasvoorstellingen zijn ontleend aan een thema, dat elk jaar anders is, zoals in 2021 “werk aan de winkel”. Op 24 november 2021 zijn de vijf voorstellingen in Theater De Maagd weer drukbezocht en gaat het spel over het afstemmen van verlanglijstjes met cadeautjes, waar een en ander niet goed dreigt af te lopen. Gelukkig komt de Sint met een oplossing.
Geplaatst 25 november 2021
~~~
LAMPIONNENOPTOCHT
In menige plaats wordt in de Sinterklaastijd een lampionnenoptocht georganiseerd. Veelal vindt de tocht in de vroege avonduren plaats.
Tijdens de lichtjestocht wordt de Sint begeleid door veel trouwe metgezellen, enkele muziekgroepen en ontelbare kinderen, die een lampion bij zich hebben. De kinderen zijn vaak verkleed als Sint of Piet en zij zijn in het gezelschap van hun ouders en/of grootouders. Gedurende de lampionnenoptocht worden heel wat liedjes gezongen. De sfeer bij een lampionnenoptocht is meer dan verwonderlijk door het schijnsel van vele, bewegende lichtjes. De lampjes en kaarsjes in de lampionnen maken de duisternis minder donker en dit tijdens een betekenisvolle tocht.
De grootste lampionnenoptocht in Nederland wordt in het Brabantse Bergen op Zoom gehouden. Aan dit festijn doen duizenden deelnemers mee. Optochten met lampionnen worden onder meer ook gehouden in het Utrechtse Woudenberg, het Zeeuwse Tholen en het Zuid-Hollandse Middelharnis.
Geplaatst: 23 november 2023
~~~
SINTERKLAASVIERING IN KERK
In menige kerk vindt een Sinterklaasviering plaats tijdens een eucharistieviering of gebedsdienst.
In het Brabantse Bergen op Zoom is er de traditie dat de Sint en enkele Pieten naar de eucharistieviering komen in de versierde kerk van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes. Een Pietenband zorgt voor de instrumentale klanken en koor, kinderen en ouderen zingen liedjes. Tijdens de viering vertelt Sinterklaas een verhaal en richt hij een woordje tot de vele aanwezigen. De Sint vertelt over zijn belevenissen in de stad en roept op tot het uitstralen van warmte naar elkaar. Voor deze bijeenkomst is er elk jaar veel belangstelling van kinderen en ouderen.
Ook in het Vlaamse Sint-Niklaas wordt er jaarlijks een viering gehouden. Dit gebeurt in de Sint-Nicolaaskerk, waarbij Sint en Piet de hoge gasten zijn. De verzorgde gebedsdienst vindt plaats op de vrijdag vóór 5 december in de vroege avond en kent elkaar jaar een thema. Medewerkers van de Parochie Heilige Nicolas van Myra dragen zorg voor de organisatie. Tijdens de religieuze bijeenkomst wordt onder meer gebeden en uit het evangelie gelezen. Bekende en minder gehoorde Nicolaasliederen worden gezongen en een legende van Nicolaas wordt voorgedragen. Ook spreekt Sint-Nicolaas de aanwezigen toe en moedigt hen aan met warmte samen te zingen. Hij zegt dat zijn feest vol vreugde hoort te zijn voor klein en groot. Het is niet alleen bijeenkomst om te krijgen, maar ook om te delen.
Omtrent dit delen worden elk jaar artikelen ingezameld voor een goed doel, zoals bestek, boeken, borden, chocolade, douchegel, glazen, handdoeken, kinderfietsen, maandverbanden, pampers, schoenen, shampoo, stripverhalen, tandenborstels, tandpasta, tassen, washandjes, winterjassen en zeep. Tijdens de gebedsdienst worden de ingezamelde producten op het priesterkoor gelegd en later naar de bestemming gebracht.
Aan het eind van de gebedsdienst nemen Sint en Piet afscheid en onder orgelspel verlaten zij de kerk.
Geplaatst: 27 november 2022
Laatst gewijzigd: 3 december 2022
~~~
ZES DECEMBER
Op de morgen van zes december liggen er geschenken klaar voor kinderen. De cadeautjes zijn van Sint-Nicolaas, want hij heeft deze gebracht in de afgelopen nacht. Er gebeurt dus veel in de nacht van vijf op zes december …
Op de avond van vijf december zetten de kinderen, met name in Vlaanderen en Wallonië, de schoen en zingen zij Sinterklaasliedjes. Deze kinderen kijken reikhalzend uit naar de ochtend van zes december en zij vragen zich af wat Sinterklaas voor hen heeft gebracht. In de vroege morgen van 6 december liggen een of meer geschenken voor de kinderen klaar op tafel in de woonkamer, bij de kachel of de haard, het raam of de deur. Onhoorbaar is Sinterklaas op bezoek geweest …
In Nederland is dit gebruik niet veel voorkomend meer. De verrassingen op ochtend van zes december zijn verdrongen door pakjesavond op vijf december.
Geplaatst 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 3 november 2022
~~~
UITTOCHT
Op zes december nemen Sinterklaas en zijn metgezellen afscheid en gaan zij terug naar Spanje. De uittocht is een uitwuifmoment vol dankbaarheid. Een uittocht is geheel wat anders dan de Sint met zijn reisgenoten met stille trom te laten vertrekken, nadat zij aan eenieder cadeautjes hebben gegeven.
In Nederland kent Hoek van Holland de oudste uittocht, waar Sinterklaas en zijn reisgenoten, sinds de jaren 70 van de 20e eeuw, al tientallen jaren worden uitgezwaaid. In Vlaanderen is dat Beernem, waar sinds 2015 een uittocht wordt georganiseerd.
Het aantal plaatsen waar een uittocht wordt gehouden neemt in de loop van de jaren toe. Steeds meer kinderen met hun ouders en grootouders zijn dan in de gelegenheid de feeërieke uittocht mee te maken, Sinterklaas te danken en af te spreken voor het volgend jaar.
Geplaatst 9 mei 2021
~~~
SINTERKLAASAANKOPEN
De omzet bij bedrijven aan cadeautjes om te geven met Sinterklaas stijgt elk jaar naar grote hoogte. Dit betekent niet alleen veel verkopen in winkels, maar ook via het internet. Opvallend is het meer en meer besteden door Sinterklaas per computer. Het webwinkelen is structureel geworden en hierdoor hebben bezorgdiensten steeds meer pakjes af te leveren namens de Sint.
Winkels van zelfstandigen doen veelal meer aan versiering van hun zaken dan grote winkelketens. Het aanbrengen van typerende versierselen in winkels en uitstalramen maakt de kleinere zaken meer onderscheidend. De versierde etalages zorgen voor passende sfeer in de Sinterklaastijd. De aankopen door Sinterklaas worden zo ook gestimuleerd.
De kunst van het versieren vraagt niet enkel creativiteit, maar ook aandacht voor het verhogen van de stemming in de Sinterklaastijd. Dit gebeurt bij zaken en mensen thuis.
Geplaatst 30 november 2021
~~~
KERSTMAN
In het begin van de 17e eeuw gaan Nederlandse emigranten naar Amerika en zij nemen tradities uit hun vaderland mee, waaronder het Sinterklaasfeest. De traditie van Sinterklaas willen zij in Amerika voortzetten, als zij aankomen in Nieuw-Amsterdam; het latere New York. In dat andere werelddeel wordt Sinterklaas uitgesproken als “Santa Claus”. Het Nicolasfeest verschuift naar Kerstmis en Sinterklaas raakt vermengd met “Father Christmas”, die ver van Sint-Nicolaas staat. Het is vooral door commercialisatie van frisdrankfabrikant Coca Cola dat Sinterklaas is omgetoverd in de Kerstman. Coca Cola heeft met velerlei reclame-uitingen sterk bijgedragen aan de bekendheid van de Kerstman. De Kerstman wordt vaak afgeschilderd als een figuur met commerciële aspecten. Hij draagt overwegend rood-witte kleding en deze is afgeleid van Sinterklaas, die veelvuldig in het rood/wit is gekleed. Ook Coca Cola heeft bijgedragen tot de kleur van de kleding van de Kerstman, omdat de fabrikant ook de kleur rood op verpakkingen en in communicatie verwerkt.
Het karakter van de Kerstman wijkt sterk af van dat van Sinterklaas. Wel geven beiden cadeautjes, maar begrippen als solidariteit, elkaar helpen en delen met anderen horen bij Sinterklaas en zijn vreemd voor de Kerstman.
In de Verenigde Staten van Amerika wordt het feest van Sinterklaas nog in kleine gemeenschappen gevierd.
In tegenstelling tot Sinterklaas, is de Kerstman niet gebaseerd op een historisch personage. Uit het voorgaande blijkt, dat de Amerikaanse “Santa Claus” is gebaseerd op Sinterklaas en wortels heeft van de Nederlandse Sinterklaas.
In de kerstperiode worden veel kerstbomen versierd. Het optuigen van een boom kan ook met afbeeldingen van Sint-Nicolaas.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 12 januari 2023
~~~