In Nederland zijn er vele mogelijkheden om Sint-Nicolaas te ontmoeten. In het volgende komen aan bod de plaatsen:
– Amsterdam
– Deventer
– Hijum
– IJsselstein
– Maastricht
– Oostrum
– ‘s-Hertogenbosch
– Valkenburg aan de Geul
– Veere
~~~
AMSTERDAM
~~~reliek in de basiliek~~~
Op 5 december 2021 is in de basiliek van de Heilige Nicolaas een reliek geplaatst. Het stukje bot van Sint-Nicolaas is een geschenk van de Sint-Adelbert Abdij te Egmond-Binnen. De paters van de abdij hebben de reliek bijna 1000 jaar in hun klooster vereerd. Vanuit de kerk is een verzoek gedaan aan de abdij om een relikwie en deze bede is verhoord. Immers, de Amsterdamse basiliek, die toewijd is aan de Heilige Nicolaas, heeft nog nooit een reliek van de stadspatroon in bezit gehad. De abdij ziet het schenken van een deeltje van het lichaam van de Heilige Nicolaas als een cadeau aan de Amsterdamse bevolking.
De reliek bevindt zich in een koperen kistje, dat onder de icoon van de Heilige Nicolaas is geplaatst, naast het priesterkoor en nabij het Maria-altaar.
Met de plaatsing van de Nicolaasreliek in de basiliek, die officieel heet “kerk van de Heilige Nicolaas binnen de Veste”, is het Nicolaasjaar geopend. In dit jaar (2021-2022) worden tal van activiteiten georganiseerd, zo worden lezingen gehouden, kalenders verkocht, Nicolaasbier aangeboden en wandelingen georganiseerd.
Geplaatst 5 december 2021
~~~gevelsteen op de Dam~~~
De gevelsteen van Sint-Nicolaas op de Dam te Amsterdam heeft een eeuwenoude historie. De Sint is afgebeeld met staf en drie kinderen in een tobbe. Op de gevelsteen staat het woord “Sinterclaes”. Ooit stond hier een café met de naam De Bisschop en siert een grote beeld van Sin-Nicolaas de gevel. Hiervoor heeft het pand de namen ’t Suijkerhuis en daarna het Huis van Sint Nicolaas of Sinter Niclaes. Nu is het gebouw een kantorencomplex van een bank.
Geplaatst: 6 maart 2024
~~~
DEVENTER
Deventer is één van de oudste steden van Nederland. In het Bergkwartier staat de St. Nicolaaskerk, die Bergkerk wordt genoemd, vanwege de hoge ligging in de stad. De kerk heeft een geschiedenis van al ruim 8 eeuwen en is een beeldbepalend gezicht van Deventer.
De kerk is gebouwd in de periode 1198-1209 en is gewijd in 1206. De patroonheilige is Sint-Nicolaas, vanwege de vele kooplieden en schippers, die in het Bergkwartier waren gevestigd met hun bedrijf en/of er woonden. De kerk is opgetrokken in Romaanse stijl. In 1592 hebben de calvinisten de katholieken verdreven en ging de kerk over in protestantse handen. Het gevolg hiervan is, dat er veel schilderingen en beelden zijn verdwenen. Sinds de 16e eeuw is de kerk meermaals gerestaureerd en veranderd. Muurschilderingen zijn gerestaureerd in 1918. In de kerk zijn nog enkele fresco’s te zien uit de 13e eeuw. Een glas-in-loodraam uit 1915 toont Nicolaas en twee schepen.
Sinds 1967 is de kerk geen godshuis meer; de Nederlandse Hervormde Kerk heeft het gebouw verkocht aan de gemeente Deventer voor het symbolische bedrag van 1 gulden. Vervolgens is de kerk gerestaureerd en is daarna in gebruik als ruimte voor concerten, culturele activiteiten en tentoonstellingen.
In 2023 is van 18 juni tot en met 10 september een met zorg opgestelde expositie in de Broederenkerk aan de Broederenstraat 18. Het thema is “de Heilige Nicolaas en de Hanze” met Nicolaas-afbeeldingen uit verscheidene Hanzesteden. Bijzonder is het beeld “Heilige Nicolaas patroonheilige van de Hanzevaart/streng doch rechtvaardig”. Deze beeltenis is van terracotta uit ±1880 en in de stijl van Franse neogotiek. In de linkerhand houdt Nicolaas de staf vast en in de rechterhand liggen drie gouden balletjes. Veelal bevinden de drie gouden balletjes zich op het evangelieboek, maar hier in de hand van de Sint. Het lijkt dat hij gaat strooien. Verder worden afbeeldingen getoond van onder meer legenden, levensbeschrijvingen en een van een kinderbisschopsspel. Tijdens de tentoonstelling is ook boekje gemaakt om een stadswandeling te maken “van Nicolaas tot Sinterklaas”, maar de tocht kan altijd worden gemaakt.
De stadswandeling over Sinterklaas brengt belangstellenden onder meer langs de Walstraat, bij nummer 84 de poort door en aan de achterzijde van het poortgebouw, aan de Prinsenplaats, is een sluitsteen uit Bentheimer zandsteen aan de “Poort van Klunder” bevestigd. De steen toont de heilige Nicolaas en kinderen in een kuip. De volgende halte is de Sint-Nicolaaskerk of Bergkerk, waar een glas-in-loodraam uit 1915 is te zien van Nicolaas en twee schepen. Voor tekst en foto’s zie hierboven. Vlakbij de Sint-Nicolaaskerk ligt de Bergstraat en op de nummers 37/39 is een gevelsteen van Sint-Nicolaas te zien. Deze steen herinnert aan 5 december 1967, toen de gemeente Deventer 1,5 miljoen gulden overheidssubsidie ontving voor de restauratie van het Bergkwartier. Sint-Nicolaas is er afgebeeld met 3 zakken subsidiegeld, waaraan raten knagen om het geld uit te geven voor de restauratie. De verantwoordelijke minister, Marga Klompé (1912-1986), is er afgebeeld als een speculaaspop. De speculaas verwijst naar de bekende Deventer-koek. In 1969 is de gevelsteen onthuld door prins Claus van Amsberg (1926-2002).
Vervolgens is in de Assenstraat 107-115 de gevelsteen “Dat Regenvercken” te zien. Een varkentje staat op een regenton. Varkentjes zijn in de Sinterklaastijd veelal als snoep verkrijgbaar. Op de hoek van de Grote Poot is een kunstwerk uit 1996 met het gezicht van Johannes van Vloten (1818-1883). Deze Deventernaar neemt in 1860 het initiatief te komen tot een stedelijke viering van Sinterklaas. Hij initieert een collecte onder de burgerij om met de opbrengst kinderen van “armenscholen” een Sinterklaasfeest te bezorgen. In het kunstwerk staat de tekst: “de maatschappij en de mensheid beginnen bij ieder van ons”. Tot besluit is het via de Duimpoort naar De Welle gaan, waar Sinterklaas elk jaar wordt ingehaald.
Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 28 juni 2023
~~~
HIJUM
In het Friese Hijum staat een van de oudste Nicolaaskerken in Nederland en deze is op een terp gebouwd in de 12e eeuw. De eenbeukige kerk heeft een torentje, waarin een klok hangt uit 1670. Deze klok is gegoten door de Friese klokkengieter Petrus Overney (1636-1711) en heeft een diameter van 85 centimeter. De kerk heeft rondboogfriezen; rijen van even hoge bogen die horizontaal met elkaar zijn verbonden. Daarnaast zijn er decoratieve lisenen; wat uit de muur springende stroken zonder voetstuk of bekroning, die de muren in vlakken verdelen. De kerk is enkele keren opgeknapt en zo is in de 15e eeuw het koor vernieuwd. Het orgel dateert uit 1913 en is gemaakt door de orgelmakerij Bakker & Timmenga uit Leeuwarden, met de oprichters Fokke Bakker (1842-1904) en Arjen Timmenga (1854-1920).
Van de Heilige Nicolaas is niets meer in de kerk te vinden. Aan het begin van de Reformatie, die duurt van 1517 tot in de 18e eeuw, hebben de protestanten de kerk van de katholieken afgenomen en alle beelden en schilderingen laten verdwijnen.
In en rond de kerk liggen en staan vele, oude grafstenen.
De kerk is rijksmonument en sinds 1975 in eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken. Deze organisatie wil voorkomen dat monumentale kerkgebouwen verdwijnen.
De kerk is in het begin van de 21e eeuw gerestaureerd en in 2020 heropend. In het gebouw vinden concerten en exposities plaats.
De Sint-Nicolaaskerk ligt aan de Lege Hearewei 3 te Hijum.
Geplaatst: 9 mei 2021
~~~
IJSSELSTEIN
Sinds 1310 zijn de Heilige Nicolaas en IJsselstein met elkaar verbonden. In dat jaar is de eerste Nicolaaskerk ingewijd. De kerk is gesticht door Gijsbrecht IV, heer van Amstelland (±1235-1303) en ingezegend door Gwijde (Guy) van Avesues (1253-1317) en bisschop van Utrecht (1301-1317). Deze bisschop was de beheerder van de bezittingen van de heren van Amstel. Door de Reformatie zijn alle beelden en schilderingen in de kerk verdwenen en de katholieken voorgoed door de protestanten uit de kerk verdreven. Deze kerk wordt nu de Oude Sint-Nicolaaskerk genoemd, omdat er een andere Nicolaaskerk is gekomen in IJsselstein.
De bouw van de Rooms-Katholieke Sint-Nicolaaskerk start in 1866 en dit naar een ontwerp van architect Wilhelm Victor Alfred Tepe (1840-1920). De kerk is een driebeukige, neogotische hallenkerk en is een van de meest bijzondere scheppingen van architect Tepe.
De kerk heeft een grote rijkdom aan vele beelden en gebrandschilderde glas-in-loodramen. In deze kerk is geen wit glas te zien. Er zijn onder meer ramen en beelden uit het leven van de Heilige Maria, Onze-Lieve-Vrouw van Eiteren, de Heilige Jozef en uit het Oude en Nieuwe Testament. Echter, een afbeelding van de Heilige Nicolaas ontbreekt op de ramen en dat is opvallend in deze kerk, die naar hem is vernoemd. De kerk is niet alleen voor de Heilige Nicolaas een bedevaartplaats, maar ook voor de 12-eeuwse beeltenis van “Onze-Lieve-Vrouw van Eiteren, Hulp in Nood” in de Mariakapel.
In de periode 1968-1972 is de kerk gerestaureerd. In 1972 heeft Paus Paulus VI (paus van 1963 tot in 1978) de kerk verheven tot basiliek met de titel “Basilica Minor”. Dit is de hoogste eretitel voor een kerkgebouw buiten de stad Rome. In de jaren 2014-2017 is het interieur van de basiliek grondig gerestaureerd.
In de basiliek is een icoon te zien van de Heilige Nicolaas. Het is een afbeelding uit 2002 van Paul Brenninkmeyer. Rond Nicolaas zijn er op de icoon legendarische gebeurtenissen van Nicolaaslegenden afgebeeld. Tegen een pilaar staat een gepolychromeerd, eikenhouten beeld van de bisschop. Hij toont er erg jong door baardloos te zijn en donker haar te dragen. Nicolaas heeft in de rechterhand het evangelieboek vast en daarop liggen drie gouden ballen. In de basiliek zijn triptieken te zien. Hierop is ook Nicolaas afgebeeld met evangelieboek en drie gouden ballen. De indrukwekkende retabel is een rijk beschilderd achterstuk van het altaar en in gesloten stand zijn onder meer afgebeeld de Heilige Nicolaas, de Heilige Johannes de Doper en het wapen van IJsselstein.
Op de specifieke basiliekkenmerken is Nicolaas duidelijk zichtbaar, zoals op het conopeum of baldakijn, dat een parasolvormig scherm is met rode en gele banen van zijde. Aan de onderkant van het conopeum staan wapens of tekens en hier zijn er enkele verwijzingen naar de Heilige Nicolaas. Dit conopeum wordt in processies meegedragen achter het tintinnabulum, dat het tweede kenmerk is voor de eretitel basiliek. Dit is een klokjesstandaard met een belletje of klokje in een versierde houder en is van oorsprong een Romeins teken. Hierbij hoort een afbeelding van de patroonheilige en dat is hier Sint-Nicolaas. De twee traditionele eretekens van de “Basilica Minor”, namelijk het conopeum en het tintinnabulum, staan op het priesterkoor.
De Sint-Nicolaasbasiliek is een rijksmonument en is dagelijks geopend. Het adres is Sint Nicolaasstraat 12, 3401BS IJsselstein.
Geplaatst: 9 mei 2021
~~~
MAASTRICHT
De basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopneming, ook genoemd Onze Lieve Vrouw “Sterre der Zee” basiliek, aan het Onze Lieve Vrouweplein 8 te Maastricht, is een romaanse kerk. In het rijksmonument uit de 11e eeuw is ook en schatkamer te bezoeken. Het is een museum van religieuze kunst en kunstvoorwerpen. Hier is ook een reliek van de Heilige Nicolaas te zien, die zich bevindt in een grote vitrine en wel in een kleine, glazen cilinder op een zilveren voetstuk met deksel van 5 cm hoogte. Dit buisje dateert uit de 15e eeuw en geeft de inscripties “S. Petronille Virginis e S. Nicolai Epi”, hetgeen staat voor de autoriteit of naam van Sint-Nicolaas. De reliekhouder bevat twee tanden, waarvan de bovenste, donkere tand van Nicolaas is. De relikwie is afkomstig uit het Italiaanse Bari.
Achterin de basiliek staat een meer dan levensgroot beeld van Nicolaas, waarbij hij een strijdvaardige indruk maakt.
Nabij de basiliek, in de Plankstraat, is gevestigd bistro “’t Kläöske”. Op deze plaats heeft de Sint-Nicolaaskerk gestaan van 1342 tot 1837.
Tussen de basiliek en de rivier de Maas ligt de Stokstraat. De panden met de straatnummers 28-32 dateren uit de 17e eeuw. Op zo’n 4 meter boven het trottoir, is een gevelsteen aangebracht met de Heilige Nicolaas en drie kinderen in de tobbe.
In de Grote Staat 27, midden in het centrum van Maastricht, staat een winkelpand met de naam Pepernotenfabriek Van Delft. Het bedrijf dat is opgericht in 1880 biedt kruidnoten en pepernoten aan in vele smaken.
Geplaatst: 24 januari 2022
Laatst gewijzigd: 20 december 2022
~~~
OOSTRUM
De kerk in het Friese Oostrum is toegewijd aan Nicolaas van Myra. Deze Sint-Nicolaaskerk is een monumentaal gebouw; een rijksmonument en is opgetrokken uit gotische bakstenen. De kerk ligt op een bijna geheel afgegraven terp, omgeven door een kerkhof.
De toren is het oudste gedeelte van het complex en dateert uit de 13e eeuw en het huidige kerkgebouw is gerealiseerd in de 16e eeuw. De kerkklok is gemaakt in 1457 en heeft een diameter van 75 centimeter. De kerk is in gebruik geweest door katholieken, maar door de Reformatie hebben de protestanten zich het eigendom toegeëigend.
De preekstoel is geplaatst in 1762, de banken zijn gemaakt in 1731 en het orgel dateert van rond 1800.
Tijdens restauratiewerkzaamheden in 1973 zijn muurschilderingen ontdekt met afbeeldingen van kerken en een toren, die in 1582 zijn aangebracht.
De Nicolaaskerk wordt gebruikt door de Hervormde Kerk en het eigendom is in handen van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.
Adres: Terpleane 11, 9125 EE Oostrum
Geplaatst: 9 mei 2021
~~~
‘s-HERTOGENBOSCH
Het centrum van de Brabantse provinciehoofdstad ‘s-Hertogenbosch staat de imposante kathedraal Sint-Jan. Rond 1220 is begonnen met de bouw van een romaanse kerk, toegewijd aan Sint-Jan en hiervan is de onderbouw van de toren nog het bewijs. Met het huidige gebouw is gestart in 1350. In 1380 is het wonderbeeld van de Zoete Lieve Vrouw gevonden en in kerk geplaatst. In 1929 krijgt de Sint-Jan de eretitel “basiliek”. In de grote basiliek is ook een beeld van Sint-Nicolaas te zien. Het staat hoog tegen een pilaar, rechts voor het altaar.
In ‘s-Hertogenbosch is nog meer van Sint-Nicolaas te zien, namelijk in het stadhuis, dat aan Markt 1 ligt. In de statige trapopgang van de herentrap, liggend aan de hal van het 13e eeuw stadhuis, hangt het reusachtige schilderij “Sint Nicolaas als patroon van het Beenhouwersgilde”. Nicolaas is in het midden afgebeeld, als de patroonheilige van het slagersgilde, aan de rechterkant zijn 3 kinderen in de ton zichtbaar. Dit verwijst naar de legende van de 3 priesterstudenten, die in stukken zijn gesneden om te worden opgegeten. Aan deze zijde van het kunstwerk zijn ook geschilderd enige schapen en engelen. Aan de linkerzijde zijn twee runderen te zien en hun aanwezigheid duidt op het patronaat van de slagers van ‘s-Hertogenbosch, dat is genoemd naar de Heilige Nicolaas. In 1789 is het kunstwerk gemaakt door Quirinus van Amelsfoort (1762-1820) en Niclaudius Frederik Knip (1741-1808). De afmetingen van het grote kunstwerk zijn 220 cm bij 530 cm. Het imposante doek heeft tot 1810 gehangen in het Vleeshuis. Door de afbraak van dit gebouw heeft het schilderij een nieuwe plaats gevonden en dat is het stadhuis.
Het stadhuis is in de loop van de eeuwen vergroot. De uitbreiding heeft onder andere plaatsgehad in het begin van de 17e eeuw door het stadhuis te verbreden en verdiepen. Westelijk naast het stadhuis stond een groot pand, dat behoorde tot het Kramersgilde en had de naam “Het Huys van Sint Claes”. Door de verbouwing en vergroting van het stadhuis is het voormalige huis met de naam van de Heilige Nicolaas niet meer zichtbaar.
Opvallend is wel dat de plaats van het grote Nicolaas-schilderij in de trapopgang van het stadhuis ooit behoorde tot het huis van Sint-Nicolaas.
Geplaatst: 28 oktober 2021
Laatst gewijzigd: 2 november 2023
~~~
VALKENBURG AAN DE GEUL
In het historisch centrum van het Limburgse Valkenburg aan de Geul staat de Nicolaas- en Barbarakerk, die druk wordt bezocht. De kerk heeft een bijzonder fraai in- en exterieur en een unieke ligging in het hart van de stad, aan de rivier de Geul. De kerk is een rijksmonument.
Al in het jaar 1228 wordt melding gemaakt van een kapel op de plaats, waar de huidige kerk staat, die is gebouwd in de periode 1425-1500. De kerktoren is gebouwd rond 1250. Sinds 1281 staat hier de parochiekerk. In september 1944 loopt de kerk ernstige schade op door het opblazen van de bruggen over de rivier de Geul.
Links op het hoogaltaar is een beeld van de Heilige Nicolaas te zien. Dit altaar komt uit het atelier van Kasteleyn en Kühnen uit Sittard en is in 1904 vervaardigd. Iets voor het altaar is aan de rechterzijde een klein beeld van Sint-Nicolaas bevestigd. Het beeldje is uit 1677. Nicolaas is er afgebeeld met drie jonge kinderen in een kuip. De Sint heeft een later toegevoegde staf vast. Het beeldje zou zijn ontdekt in een muur van een nabijgelegen boerderij.
Verder in de kerk heeft een reusachtig Nicolaasbeeld gestaan uit 1700, welk is gemaakt door de barokke beeldhouwer Jean Del Cour (1627-1707) uit Luik.
Achter in de kerk staat een zilveren borstbeeld van de Heilige Nicolaas. De bijbehorende tekst luidt “H. Nicolaas B.V.O.” (Heilige Nicolaas bidt voor ons). Het beeld komt uit het atelier van A.F. van Hout uit Weert en is in 1952 gemaakt. In de sacristie staat een van goud vergulde ciborie uit 1941, die is gemaakt door Atelier Brom uit Utrecht. op de voet zijn de kerkpatronen afgebeeld, namelijk Nicolaas en Barbara. Ook is er een stola met de afbeeldingen van de twee heiligen. Het is een aandenken van het 700-jarig bestaan van de kerk (1281-1981). Verder is er een reliekhouder in kruisvorm met een reliek van Nicolaas.
In de kerk is er een glas-in-loodraam gewijd aan Sint-Nicolaas. Nicolaas is er afgebeeld met drie kinderen in een tobbe. Onderaan het raam staat het wapen van de familie Welters. Het raam is een schenking van voormalig pastoor Ad Welters (1888-1970) van Valkenburg.
In kerk is een icoon van de Heilige Nicolaas. Het oosters kunstwerk toont de typische kenmerken van Nicolaas, zoals een hoog voorhoofd, grote ogen, kazuifel met kruisen, een zegenende rechterhand en het evangelieboek in de linkerhand. Ook de rand van de icoon is versierd.
Veel schade aan het kerkgebouw en het interieur ontstaat in juli 2021. Een grote overstroming van de rivier de Geul doet het water in de kerk meer dan één meter hoog staan. Houten meubilair drijft in de kerk, marmeren tegels raken los en komen omhoog, het grote beeld van de heilige Barbara wordt beschadigd en het menshoge beeld van de heilige Nicolaas valt in het water. De beeltenis van Sint-Nicolaas is er ernstig aan toe. Het beeld is doornat, in het hout wordt schimmel ontdekt en drie vingers zijn afgebroken.
Ruim twee jaar duurt het herstelwerk. De restauratie wordt verricht door de Stichting Restauratie Atelier Limburg, SRAL, uit Maastricht. De internationaal bekendstaande, Nederlandse restaurateur Arnold Truyen (1959) en de Litouwse Ausrinė Dambrauskaitė hebben vele uren aan het herstel gewerkt. Het beeld is gedroogd, stukken hout zijn vervangen en delen zijn opnieuw beschilderd. De grote beeltenissen van Barbara en Nicolaas komen in november 2023 weer terug in de kerk. De muren van de kerk zijn na enkele jaren nog steeds heel vochtig, doordat de mergelstenen het water opzuigen en ook het hoofdaltaar bevat nog veel vocht. Het drogen van muren en hoofdaltaar gaat vele jaren duren.
Tegels met de afbeelding van de Heilige Nicolaas zijn tegen de muur van de pastorie in de Kerkstraat, tegen de waterput en boven de boog van een muur naast de priesterwoning. Bijzonder is het glas-in-loodraam boven de voordeur van de pastorie in de Kerkstraat 21.
In Valkenburg aan de Geul is de Heilige Nicolaas nog meer te zien, zoals door een gevelsteen hoog aan de muur in de Muntstraat 15. Het gedenkteken is aangebracht naar aanleiding van de restauratie van het gebouw in 1957.
Bij de Lourdesgrot aan de Cauberg staan banken en één ervan is gegeven door Sint-Nicolaas.
Geplaatst 12 april 2022
Laatst gewijzigd: 16 april 2024
~~~
VEERE
Aan Markt 1 in het Zeeuwse Walcheren Veere staat een herenhuis. Het pand is uit de 17e eeuw en is verbouwd in 1900. In de voorgevel van het rijksmonument is op zo’n 4 meter hoogte een kunstwerk aangebracht. Het stelt voor Sint-Nicolaas met drie kinderen in de tobbe. In de linkerhand heeft de Sint de staf vast. De afmetingen van de gevelsteen zijn zo’n 25 bij 15 centimeter. Boven de voordeur staat in zwarte letters “S. Nicolaas”.
Geplaatst: 6 januari 2022
~~~