Legenden

In deze rubriek worden legenden over Sint-Nicolaas belicht.

Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan:
-inleiding
-het getal 3
-vele legenden over Sint-Nicolaas

INLEIDING

In de loop van de eeuwen ontstaan er legenden, waarbij verscheidene aspecten van het voorbeeldige leven van de Heilige Nicolaas worden verteld. Dit zijn werkelijk gebeurde voorvallen en bedachte verhalen, waarbij de kern enige, veronderstelde waarheid bezit en deze is in wat mist van woorden verhuld. Een legende is dus een verhaal met een historische kern en is deels waar. Over Sint-Nicolaas zijn geen mythen, dus geen bekende, verzonnen verhalen, zoals van de Godenwereld. Sint-Nicolaas heeft vele legenden doen ontstaan en deze vormen beschrijvingen van zijn heiligenleven. In de loop van de jaren zijn er meer en meer legenden over Sint-Nicolaas ontstaan. Ook komen er varianten van enige legenden. Op basis van legenden is niets concreets als feit aan te dragen. De Heilige Nicolaas heeft vele mensen op aarde geholpen met redding en steun, zoals ten onrechte veroordeelden, omgebrachte kinderen, zeelieden en zondaren. Hij heeft vele wonderen verricht, die mensen hebben aangegrepen en graag willen horen. Nicolaas beschikt over bovennatuurlijke gaven en steeds komt zijn hulpvaardigheid tot uiting. Dit doet Nicolaas belangeloos en uit naastenliefde en vrijgevigheid.

Over de Heilige Nicolaas zijn er tientallen legenden. In “LEGENDEN” worden bijzondere verhalen verteld, waarin de Heilige Nicolaas een belangrijke rol vervult.

Voor de legenden van de Heilige Nicolaas is Symeon Metaphrastes (±900-±987) van belang. Symeon is een Hebreewse jongensnaam en betekent “gehoorzaam”. Hij is een Byzantijns schrijver en ambtenaar, en wordt later monnik. Symeon verzamelt en bewerkt zo’n 150 heiligenlevens om deze aanvaardbaar te maken voor de tijd waarin hij leeft en dat is de 10e eeuw. Hij is een gerespecteerd hagiograaf door de verhalen niet alleen te bewerken, maar ook te rangschikken volgens hun feestdagen van de liturgische kalender. Symeon schrijft “Vita per Metaphrastem” en doet aan “metafrasering” (letterlijke vertaling) en hieraan wordt zijn naam ontleend. Hij maakt een nieuwe versie van het leven en legenden van Sint- Nicolaas. Dit wordt gezien als een standaardwerk. In de oosters-orthodoxe kerk wordt Symeon Metaphrastes als heilige beschouwd.

De Anglo-Normandische dichter en schrijver Robert Wace (±1100-±1175) heeft verhalen toevertrouwd in zijn werk “La Vie de Saint Nicolas” van rond 1140. Hij is eerste die over legenden publiceert, als deze van de drie priesterstudenten.

De Italiaan Jacobus de Voragine (1229-1298), een rooms-katholiek theoloog, betekent veel voor de verspreiding van de legenden van Sint-Nicolaas. In 1244 treedt hij toe tot de “Ordo Praedicatorum”, de Orde van de Predikheren, die in 1216 is gesticht door de Spaanse priester Domingo, Dominicus Guzman (1170-1221) en wordt dominicaan. De leden van deze orde leven volgens de regels van Augustinus (352-430), namelijk bezinnen en handelen. In 1260 wordt Jacobus prior van het Dominicanenklooster te Genua. Vervolgens wordt hij hoogleraar in de theologie en later aartsbisschop van Genua (1292-1298) heeft veel geschreven, waaronder heiligenlevens. Bij de wijding tot bisschop ontvangt Jacobus de Vita Compilata, een versie van de bijbel, waarin levensverhalen van Jezus zijn opgenomen. Dit inspireert hem ook levensverhalen over heiligen te gaan schrijven. Hij raadpleegt vele bronnen en uiteindelijk komen de levens van de heiligen in 1265 in de Legenda Sanctorum, heiligenlevens. Dit werk wordt de Legenda Aurea genoemd. De “Legenda Aurea” (“Gouden Legenden”) is niet oorspronkelijk, omdat bestaand werk wordt verzameld en op basis hiervan worden de heiligenlevens gemaakt. Jacobus baseert zijn verhalen en dus ook dat van Sint-Nicolaas op de Vita per Metaphrasten en de vita per Michaelem. De volgorde van de heiligenlevens is bepaald door de liturgische kalender en de feestdagen van de heiligen. Het totale werk bestaat uit twee delen, namelijk een winterdeel van Allerheiligen tot Pasen en een zomerdeel van Pasen tot Allerheiligen. Deze verzameling heiligenlevens wordt in de middeleeuwen onder een breed publiek verspreid, omdat de tekst eerst in het Latijn is, maar vervolgens verschijnt het boek in andere talen. Jacobus de Voragine combineert heiligenlevens met katholieke feesten en doet dit met aansprekende verhalen, waaronder ook van de Heilige Nicolaas. In 1816 is Jacobus de Voragine door paus Pius VII (1800-1823), geboren als Luigi Bernaba Chiaramonti (1742-1823), zalig verklaard.

De versie van Jacobus de Voragine wordt ook aangetroffen in “Passionael”, het martelaarsboek van de Vlaming Vranke Callaert uit 1357. Deze monnik vertaalt historische boeken uit het Latijn in het Middelnederlands.

De katholieke, Duitse volkskundige Karl Meisen (1891-1973) stelt in zijn boek “Nikolauskult und Nikolausbrauch im Abendlande” uit 1931, dat de Legenda Aurea niet per definitie afkomstig is van de afgeleide versie van de uitgave van Robert Wace. Karl Meisen stelt, dat beide verhalen een bewerking kunnen zijn van een verhaal uit Lombardije. Volgens hem betekent dit, dat de verhalen van Robert Wace een uitbreiding zijn van hetgeen in Lombardije over de legenden is opgeschreven.

De streek Lombardije, in het huidige Noord-Italië, is een belangrijk centrum van bankiers, goudsmeden en internationale handelaren. Sint-Nicolaas is de patroonheilige van bankiers en handelaren. Deze context is de ideale voedingsbodem voor het ontstaan van legenden over de Heilige Nicolaas. Die tijd staat ook bekend voor het in verhalen sterk aanwezig zijn van demonen en gevaren met moord en doodslag, die ook in praktijk voorkomen.

Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 11 juni 2023

~~~

HET GETAL 3

In heel wat legenden van de Heilige Nicolaas komt het getal drie (3) voor. Dit zijn de onder meer de legenden van “drie huwbare dichters”, “de drie generaals” en “de drie priesterstudenten”.

Het getal 3 is ook van toepassing op de overbrenging van het lichaam van de heilige Nicolaas van Myra naar Bari in 1087. Drie schepen vertrekken uit het Italiaanse Bari, varen naar Myra in Klein-Azië, nu Turkije, en vervolgens brengen de drie boten het stoffelijk overschot naar de havenstad Bari.

In numerologie, de wetenschap van de symbolische aspecten van getallen, heeft het getal 3 de betekenis van activiteit, creativiteit, gevoeligheid en sociaal bewogenheid. Het getal 3 doet ook denken aan tijdsdimensies als: geboorte, leven, dood en verleden, heden, toekomst. Ook heeft het getal 3 betrekking op plaatsen, zoals hemel, aarde en onderwereld.

Het getal 3 is ook een mystiek getal. Het is het meest heilige getal met relaties naar de Heilige Drievuldigheid met God de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, de Heilige Familie met Maria, Jozef en Jezus en het gezin van Maria en haar ouders Anna en Joachim.

Geplaatst 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 19 april 2024

~~~

Legenden met de Heilige Nicolaas zijn onder meer zijn:
-dief aan de galg
-drie huwbare dochters
-het graanwonder
-de flessen olie in zee
-de drenkeling
-de drie generaals
-het kind in de badkuip
-de gestolen goederen
-het tapijt
-het verdwenen jongetje
-de beker
-de drie priesterstudenten
-de wandelstok
-wonderbaarlijke icoon
-de heidense cultus
-Tartaren op de vlucht
-zeelieden in nood
-terugreis van Jeruzalem
-het kind en de duivel

~~~

DIEF AAN DE GALG

De legende van “dief aan de galg” is van Caesarius van Heisterbach (±1180-±1240). Hij heeft enige verhalen geschreven over wonderen van Sint-Nicolaas.

Een man wordt voor een dief aangezien en de arrestatie volgt. Onbewezen is of hij schuldig is of niet. Toch wordt hij ter dood veroordeeld en aan de galg opgehangen. Dan is er een wonderbaarlijke gebeurtenis, want de man voelt geen pijn en blijft in leven. Hij zegt dat hij niet dood gaat, omdat hij Nicolaas ziet en hem helpt. De mensen die rond de galg staan horen wat de man zegt. Zij zijn ervan overtuigd dat de man onschuldig is. Zij roepen dit luid en snel wordt de man uit de galg bevrijd.

Hierna verdwijnt de man en besluit het klooster in te gaan Hij komt in Brauweiler, gaat het klooster in en dankt de heilige Nicolaas. Dit doet hij bij de daar aanwezige relieken van de bisschop van Myra.

Geplaatst: 29 juli 2024

~~~

DRIE HUWBARE DOCHTERS

De legende van de “drie huwbare dochters” ligt aan de basis van de grote bekendheid van Sint-Nicolaas. Het verhaal speelt zich af in Patara, tijdens het leven van Nicolaas en in zijn jongere jaren en wel aan het einde van de 3e eeuw. De legende geeft onmenselijke mistoestanden weer. Nicolaas zet zich in voor het geluk van anderen en in dit verhaal houdt hij drie jonge vrouwen uit de prostitutie.

De drie dochters van een arme handelaar hebben geen bruidsschat en hierdoor dreigt voor hen werken als slaaf of werken in de prostitutie. Nicolaas wil hen helpen zonder dat het bekend wordt dat hij een gulle gever is. Hij werpt op drie opeenvolgende avonden een zakje met geld door het open raam van het huis van de vrouwen. Dit raam staat open vanwege het warme weer. De derde nacht is de vader waakzaam en hij ziet een man als de onbekende, gulle gever. Hij gaat de man achterna en het blijkt Nicolaas te zijn, die door hem wordt bedankt. Nicolaas zegt hem, dat hij moet zwijgen over de gebeurtenis. Door de drievoudige, vrijgevige actie van Nicolaas worden de drie dochters gered, want nu beschikken zij over een bruidsschat. Dit geld is nodig om later voor zichzelf te kunnen zorgen, als zij mogelijk alleen komen te staan. De bruidsschat is dan in feite een pensioen. Zij kunnen huwen en blijven gespaard van prostitutie. Het Romeinse recht staat toe dat door de prostitutie geld voor een bruidsschat wordt verdiend. Echter, christenen zijn hier tegenstander van. In de synode van het Spaanse Elvira (Ilbris bij Granada) in 306 is bepaald, dat als ouders zich bedienen van dit deel van het Romeinse recht zij geen christenen meer mogen zijn (excommunicatie). De synode handelt met name over zeden, legt voor geestelijken het celibaat op en wordt afgoderij afgewezen.

Door deze legende ontstaat de benaming “Nicolaas als huwelijksmakelaar”. De bekendheid van deze legende zorgt ervoor, dat het verhaal aan de grondslag ligt voor het gebruik van het zetten van de schoen. Tevens is deze legende de inspiratiebron voor het verpakken van chocolade munten in goud- en zilverkleurig papier, die in een netje worden verkocht.

Deze legende wordt voor het eerst vermeld in de Vita per Michaelem, de levensbeschrijving door Michaël. Dit gebeurt door Michaël de Archimandriet, de Griekse opperabt en wel rond het jaar 800. Later komt dit verhaal in een van de brieven, “Methodius ad Theodorum”, van Methodius aan Theodore van de monnik Methodius, de latere patriarch van Constantinopel van 843 tot in 847. Dit gebeurt rond 850 als de Vita van Sint-Nicolaas en schrijft hij een lofrede op de Heilige Nicolaas. Methodius beschrijft onder meer de vroege jaren van Nicolaas, het geboren worden zonder pijn, karaktereigenschappen, leven als bisschop en enkele legenden als de “drie huwbare dochters” en “bescherming van zeelieden”. Ook wordt beschreven het positieve standpunt van Nicolaas aangaande de Heilige Drievuldigheid. Het geheel van belangrijke gebeurtenissen vormen een canon ter ere van Sint-Nicolaas.

In Frankrijk wordt het verhaal in de 11e eeuw herschreven tot een mirakelspel (“Tres Filiae”) en komt dit in het boek Fleury (12e eeuw), zoals ook met de legende van “de drie priesterstudenten”.

In deze legende komen drie zakjes met goud voor. Ook wordt de Heilige Nicolaas met drie gouden ballen op het evangelieboek afgebeeld. De drie gouden ballen komen voor in het wapen van zeer vermogende families, zoals van De Medici uit het Italiaanse Florence. Later staan de drie gouden ballen voor het beroepssymbool van bankiers. Immers, Sint-Nicolaas toont bescherming aan mensen die financiële onkreukbaarheid voorstaan.

De legende van de drie huwbare dochters is het meest bekende verhaal van Sint-Nicolaas en dan vooral in het oosten. De Heilige Nicolaas wordt veelvuldig staande afgebeeld met in de hand het evangelieboek en daarop drie gouden ballen. Dit verwijst dus naar de legende van de drie huwbare dochters. Later worden de drie gouden ballen voor drie broodjes aangezien. Hierdoor verkrijgt Nicolaas het patroonschap van bakkers. Ook liggen er op het evangelieboek wel eens appels. Echter, enkel gouden ballen geven de legende correct weer.

Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 31 december 2023

~~~

HET GRAANWONDER

Aan het einde van de 3e eeuw heerst in Lycië, de provincie waarin Myra ligt, grote hongersnood en de bevolking lijdt door een groot gebrek aan voedsel. Oogsten mislukken en de voorraden etenswaren raken op. De graanschuren zijn leeg en daardoor kan er geen brood worden gemaakt. In de haven van Andriake, vlakbij Myra, komen drie schepen met graan aan. De boten zijn onderweg van het Egyptische Alexandrië naar Byzantium (Constantinopel) met graan dat door de keizer is gekocht. Nicolaas verneemt van de komst van drie vaartuigen met graan en gaat naar de haven. Nicolaas stapt op de kapiteins af en beweegt de schippers een deel van de lading graan af te staan, om de hongerende bevolking van de dood te redden. Meermaals vraagt hij hen dringend maar 100 maten graan, 1300 kilogram, per schip. Echter, de kapiteins weigeren en maken Nicolaas duidelijk, dat zij de verantwoordelijken zijn voor de scheepsladingen en dus ook voor tekorten aan het gewicht van het graan. Immers, de lading is bij het vertrek gewogen en bij aankomst mag er niets ontbreken. Daarop verzekert Nicolaas de kapiteins, dat ze geen nadeel zullen ondervinden door graan achter te laten voor de noodlijdende mensen. De bisschop staat voor een tekort garant. De schippers raken overtuigd door hetgeen Nicolaas zegt en gaan overstag. Van elk schip worden 100 maten graan afgestaan en dit betekent per boot zo’n 1300 kilogram graan. Vervolgens zorgt Nicolaas voor de verdeling van het graan onder de hongerende mensen. Door het nemen van verantwoordelijkheid en doortastend optreden, heeft Nicolaas ervoor gezorgd dat de bevolking van Myra voldoende graan heeft voor de komende twee jaar.

Na het uitladen van de overeengekomen hoeveelheid graan vertrekken de schepen en zetten koers naar Byzantium (Constantinopel), de uiteindelijke bestemmingshaven. Bij aankomst in de grote stad wordt de vracht van de boten gewogen en … ambtenaren constateren dat het ingeladen en uitgeladen gewicht met elkaar overeenstemmen. Er wordt niets gemist! Een wonder is gebeurd!

Deze legende toont veel overeenkomst met de wonderbaarlijke broodvermenigvuldiging van Jezus Christus. Het graanwonder behoort tot de oudste legenden van Nicolaas en toont aan, dat Nicolaas een wonderdoener is voor minderbedeelden. Het graanwonder is een voorbeeld van barmhartigheid.

Door de legende van het graanwonder is Nicolaas de beschermheilige van armen, bakkers, boeren en korenhandelaren. De legende staat bekend onder de naam “Miraculum de navibus frumentariis” en dit Latijn staat voor “Het wonder van de schepen van de graanhandelaren”. Van deze legende is voor het eerst sprake in de 7e eeuw.

Sint-Nicolaas wordt ook wel afgebeeld met een zak graan en dit verwijst naar deze legende.

Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 7 januari 2023

~~~

DE FLESSEN OLIE IN ZEE

Nicolaas waarschuwt pelgrims voor de misleiding door de godin Diana, die als non is verkleed. Hij adviseert de bedevaartgangers de flessen met ontvlambare olie in zee te gooien, waardoor hun reis niet doorgaat en de pelgrims niet omkomen in de zee.

Geplaatst: 9 mei 2021

~~~

DE DRENKELING

Tijdens een reis in Rusland valt Dimitri, een kind, in een rivier. De verdrietige ouders zijn erg onthutst en zij wenden zich tot de Heilige Nicolaas en bidden tot hem. De volgende dag wordt het doorweekte kind gevonden op de trappen van de kathedraal te Kiev. De ouders zien hun zoontje weer terug en het is gezond en wel.

Geplaatst: 9 mei 2021

~~~

DE DRIE GENERAALS

De “Handelingen van de drie generaals” zijn een afschrift van het document “Praxis de Stratelatis”, dat rond 370 is geschreven. Dit is dus gebeurt ongeveer 30 jaar na het overlijden van Nicolaas. De “Praxis de Stratelatis” gaat over gebeurtenissen van drie generaals en in de kern handelt het over drie legenden. Het woord “stratelatis” wil vrij vertaald zeggen “strategieën”. Het is in de 6e eeuw dat Eustratius van Constantinopel, een schrijver van heiligenlevens, citeert uit een verloren gegane “vita” over de drie generaals. Deze legende is ontleend aan het oudste geschrift over Nicolaas.

Het eerste deel van het verhaal …

Drie generaals met de namen Herpylion, Nepotianus en Ursus hebben de opdracht van keizer Constantijn gekregen om de orde te herstellen in Phrygië; een deel van zijn Romeinse Rijk, waar de Taiphalen rebelleren tegen de heersers. De keizer heeft namelijk vernomen, dat er daar de nodige rebellie is tegen zijn bewind en dit verontrust hem. De drie generaals weten wat van hen wordt verlangd; de missie volbrengen door de opstand te beëindigen.

De generaals gaan met soldaten in zeilschepen op weg naar hun bestemming. Echter, het weer op zee is bar en bar slecht en hierdoor worden de generaals genoodzaakt enkele dagen in de haven van Andriake in veiligheid te verblijven, vlakbij de stad Myra, de stad waar Nicolaas woont en werkt.

Het tweede deel van het verhaal …

De in Andriake verblijvende militairen vervelen zich en tussen enerzijds de soldaten en anderzijds de burgers en kooplieden ontstaat handgemeen. Hierdoor ontstaat ruzie en aanhoudend rumoer. Nicolaas krijgt dit te horen en hij gaat naar de drie generaals om hen te bewegen hun manschappen tot rust te brengen. Dit gebeurt en de rust keert terug. Vervolgens zegent Nicolaas de drie generaals en hun strijders. Daarna nodigt Nicolaas de drie generaals uit mee te gaan naar zijn verblijf in Myra. Op weg naar Myra komen Nicolaas en de drie generaals opgewonden mensen tegen. Zij vertellen Nicolaas en zijn metgezellen, dat er drie onschuldige mannen ter dood zijn veroordeeld door de corrupte prefect Eustathios en dat de terechtstelling spoedig plaatsvindt. Nicolaas en de drie generaals spoeden zich naar de plaats van de executie. Zij komen juist op tijd aan en Nicolaas stormt op de beul af. Hij rukt hem het zwaard uit handen en zo voorkomt Nicolaas de onthoofding van de drie onschuldige mannen. Nicolaas verlost de drie mannen uit de boeien en zo bevrijdt hij hen. De vele aanwezigen juichen Nicolaas toe en de generaals zijn onder de indruk van het kordate handelen van de bisschop. Dit voorval verspreidt zich razendsnel in de regio en de naam Nicolaas wint opnieuw aan gezag. Tot besluit verwijt Nicolaas Eustathios van corrupt gedrag, want deze hoge ambtenaar heeft geld gekregen om de onschuldige mannen terecht te stellen. De duivelse prefect wordt overvallen door angst. Hij betoont spijt, biecht zijn wandaden op en vraagt Nicolaas om vergeving. Nicolaas schenkt hem vergiffenis. Hierna stelt Nicolaas keizer Constantijn op de hoogte van het trieste voorval. De drie generaals gaan met Nicolaas mee en wat later verlaten zij Myra.

Het derde deel van het verhaal …

De drie opperbevelhebbers gaan met hun manschappen verder op reis om in Phrygië aan te komen. Daar bedwingen zij de opstand tegen keizer Constantijn. Dit gebeurt op een vredelievende wijze en zonder enig bloedvergieten. Vervolgens keren de generaals met hun troepen terug naar Constantinopel en daar aangekomen rapporteren zij aan de keizer, die hen met lof overlaadt.
Het succes van de drie generaals leidt tot jaloezie onder andere bevelhebbers. De afgunstige, hoge militairen worden ingefluisterd door de duivel. Zij zeggen tot de prefect Ablabius, de opperste raadsman van de keizer in de periode 329-338, dat de drie generaals een staatsgreep van plan zijn. De jaloerse, hoge militairen stoppen de prefect nog wat smeergeld toe en daarop geeft de raadsman valse informatie aan de keizer. De prefect verrijkt zich op onrechtmatige wijze door corrupt gedrag. Hierdoor worden de drie generaals slachtoffer van een vergaande intrige en komen zij terecht te staan wegens hoogverraad. De generaals worden gevangen genomen en ter dood veroordeeld. Zij begrijpen niets van de situatie en zijn geheel ontdaan.
In de gevangenis bidden de generaals tot Nicolaas om hulp, want zij zijn zeer onder de indruk van hetgeen zij met hem hebben meegemaakt. De generaals bidden de hele nacht en de volgende ochtend wacht hen de executie. Nicolaas verhoort hun gebeden …
Nicolaas verschijnt in een droom aan de keizer en tegelijkertijd ook aan de prefect. Er is dan sprake van bilocatie, want Nicolaas verschijnt op eenzelfde moment aan twee personen op twee verschillende plaatsen. Nicolaas vertelt de keizer, dat hij drie onschuldige generaals, zonder nader onderzoek, tot de dood heeft laten veroordelen. Nicolaas zegt hem ook, dat hij slechts naar jaloerse bevelhebbers en een valse raadgever heeft geluisterd. De afgunstige, hoge militairen misgunnen de drie generaals hun positie. Nicolaas maant de keizer snel op te staan en dat hij de drie opgesloten generaals moet vrijlaten, omdat zij ten onrechte zijn veroordeeld. De keizer hoort dat hij Nicolaas moet gehoorzamen, want Nicolaas zegt dat als hij aarzelt, zal God hem in een oorlog storten en dat gaat zijn dood betekenen. Op hetzelfde uur verschijnt Nicolaas aan Ablabios en zegt hem, dat hij foutief handelt door zich te laten omkopen door jaloerse, hoge militairen. Hij heeft de naderende dood van drie onschuldige generaals op zijn geweten. Nicolas zegt hem de drie generaals terstond te bevrijden. Zo niet, vraagt Nicolaas aan God om hem te laten sterven.
De keizer en de raadsman ontwaken, komen tezamen en vertellen elkaar hun nachtelijke bevindingen. Vervolgens worden de drie generaals bij de keizer ontboden, maar de veroordeelden snappen niets van de situatie. Eerst worden zij met lof overladen door hun optreden en wat later wenkt de dood. De hoge militairen vertellen de keizer, dat zij zich tot Nicolaas hebben gewend in hun gebeden. Ook zeggen zij tegen de keizer wat zij in Myra met Nicolaas hebben meegemaakt. Plots herinnert de keizer de ontvangen informatie van Nicolaas uit Myra. De drie generaals uiten hun geloof in de hulp van Nicolaas. De keizer zegt hen, dat zij niet meer terecht staan en hun vrijheid en functie terugkrijgen.

Uit deze uitvoerige, driedelige legende blijkt opnieuw, dat Nicolaas onschuldige mensen redt. Hij is dan ook de patroonheilige van gevangenen. Deze legende geeft ook aan, dat Nicolaas getuigt van barmhartigheid en integer handelen voorstaat. Hij is naast redder ook een vergevingsgezind mens.

Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 2 januari 2023

~~~

HET KIND IN DE BADKUIP

Een kind wordt door de moeder gewassen. Het zit in een kuip, die op het vuur staat. Hierdoor krijgt het water een aangename temperatuur. Onder het wassen hoort de vrouw de kerkklok luiden en zij herinnert zich, dat de nieuwe, jonge bisschop met de naam Nicolaas, wordt ingehuldigd. Vlug verlaat zij het huis en het kind in de badkuip wordt achtergelaten. In de kerk krijgt de vrouw gedachten aan haar kind in de badkuip. Zij raakt en paniek en denkt dat haar kind levend is gekookt. Zij snelt naar huis en tot grote opluchting is het kind nog levend en speelt in de badkuip. Zij realiseert zich dat zich een wonder heeft voltrokken en dat Nicolaas hiervoor heeft gezorgd. Hieruit blijkt dat het verhaal zich in Myra afspeelt en dat Nicolaas kinderen beschermt.

De Vlaamse schrijver en Vlaams-nationalist Filip De Pillecyn (1891-1962) vermeldt de legende van het kind in de badkuip in “Het boek van St.-Niklaas” uit 1935. Filip De Pillecijn heeft het humaniora (algemeen secundair onderwijs) aan het “Institut Saint Joseph” in de stad Sint-Niklaas gevolgd.

Geplaatst: 9 mei 2021

~~~

DE GESTOLEN GOEDEREN

Een Jood zet een beeld van de Heilige Nicolaas in huis, voordat hij op reis gaat. Hij gebiedt Nicolaas te waken over zijn bezittingen.
Als de Jood terugkomt ziet hij dat het huis is leeggeroofd en dat enkel het beeld van Nicolaas er nog staat. De man wordt woedend en geselt het beeld. Deze slagen voelt Nicolaas en doen hem veel pijn.

Als de dieven de buit aan het verdelen zijn, verschijnt Nicolaas. Hij toont de opgelopen striemen en verwondingen van de geseling. Hij beveelt de dieven de gestolen goederen terug te brengen, anders worden zij zwaar gestraft door God. Anderen zullen hen de diefstal blijven aanrekenen en uiteindelijk zullen zij zich verhangen. De stelers willen weten wie hij is en Nicolaas antwoordt dat hij een dienaar van God is. Daarop gaan de dieven de ontvreemde waren terugbrengen. Vervolgens bekeert de Jood zich tot het christendom.

Geplaatst: 9 mei 2021

~~~

HET TAPIJT

Een arme koopman neemt het tapijt uit zijn huis en dit zonder medeweten van zijn echtgenote, die heel gehecht is aan het kleed. Echter, de koopman heeft dringend geld nodig en hij ziet geen andere oplossing dan het tapijt te verkopen. De koopman ontmoet een koper en het vloerkleed wordt verkocht. De koper van het tapijt is Nicolaas en hij geeft het kleed terug aan de vrouw van de koopman.

Geplaatst: 9 mei 2021

~~~

HET VERDWENEN JONGETJE

Basilius is een knap zoontje van welgestelde ouders in Calabrië. Het mooie uiterlijk van het kind en de rijkdom van de ouders zijn argumenten voor de Arabische zeerovers om het kind mee te nemen. De ontvoerde Basilius wordt verkocht aan een emir. Bij deze Arabische vorst is hij een knechtje in de hofhouding. en zijn werk is dienstbaar zijn als wijnschenker.De ontvoering van het jongetje vindt plaats op 6 december; de feestdag van de Heilige Nicolaas.
Het volgende jaar versieren de ouders van Basilius een kapel, die aan Nicolaas is toegewijd en zij bidden voor de terugkeer van hun zoon. Nicolaas spoort het ontvoerde en verkochte jongetje op. Hij zorgt ervoor dat Basilius veilig terugkomt bij de ouders.
Hieruit blijkt dat Nicolaas een tegenstander is van slavernij.

Deze legende zorgt ervoor dat de bekendheid van Nicolaas als kindervriend enorm groot wordt en ligt aan de basis van zijn populariteit bij kinderen.

De legende is geschreven door Robert Wace (±1100-±1175) en heeft wortels uit de 8e eeuw.

Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 29 maart 2024

~~~

DE BEKER

Een edelman smeekt de Heilige Nicolaas om de geboorte van een zoon, want tot heden heeft zijn vrouw nog geen kind ter wereld kunnen brengen. De man belooft Nicolaas een pelgrimage naar Myra te maken en een gouden beker op het altaar van de kerk te offeren, als zijn gebeden worden verhoord. Nicolaas draagt er zorg voor dat de wens van de man en vrouw uitkomt, want maanden nadien wordt een zoon geboren. Het kind groeit voorspoedig op en als het wat ouder is, wil de man de beloofde bedevaart naar Myra maken. Hij laat een gouden beker maken en deze bevalt hem zo goed, dat hij deze voor zich wil houden. De goudsmid krijgt van hem opdracht een kopie van de eerste beker te maken. Met twee bekers vertrekt hij en zijn vrouw en zoon gaan ook mee naar de stad van de Heilige Nicolaas.
Tijdens de zeereis vraagt de man aan zijn zoon de eerste beker met water te vullen. De jongen bukt diep voorover, valt met de beker in zee en verdrinkt. De ouders zijn ontzet en treuren veel over het verlies van hun zoon. Daarop besluiten zij de tweede beker in Myra te gaan offeren op het altaar van de Nicolaaskerk. Daar aangekomen plaatst de man de beker op het altaar, maar een onzichtbare kracht schuift de beker van het altaar. De man onderneemt een tweede poging, maar ook dan valt de beker van het altaar. Ineens verschijnt de zoon in de Nicolaaskerk met de originele beker in de hand en de ouders zijn hoogst aangenaam verrast. De jongen vertelt de ouders dat hij in zee door de heilige Nicolaas is gered. Na dit met grote vreugde te hebben vernomen, worden beide bekers door de man op het altaar geplaatst.

Deze legende is door Robert Wace (±1100-±1175) opgenomen in “La Vie de Saint Nicolas” uit ±1140 en is in Noord-Frankrijk ontstaan.

Geplaatst: 9 mei 2021

~~~

DE DRIE PRIESTERSTUDENTEN

De legende van de drie priesterstudenten, in het Frans “Tres Clerici”, is het meest bekende verhaal over Sint-Nicolaas in West-Europa. Later is dit verhaal door een vertaalfout veranderd in drie kleine kinderen in een pekelvat en is er een toneelstuk van geweest in de vorm van een mirakelspel. De oudste teksten komen in drie handschriften voor, namelijk in dat van Hildesheim, Einsiedeln en in het boek van Fleury. Dit boek is een bloemlezing en is in de 12e eeuw opgetekend en daarna in het Frans verwerkt door Robert Wace (±1100-±1175), dichter en kanunnik, kapittelheer van het Normandische Bayeux. In dit boek staat “Lib sci Godehardi”. Uitgeschreven is dit “Liber Sancti Godehardi”. Godehardus van Hildesheim (960-1038) was abt en later bisschop van Hildesheim van 1022 tot in 1038. Hij is in 1131 heilig verklaard. De Franse plaats Fleury is later veranderd in Saint-Benoît-sur-Loire.

Drie studenten in de theologie, herkenbaar door de tonsuur, de kale, ronde plek op de kruin van het hoofd, zijn onderweg. Zij komen bij een herberg. Tijdens de nacht worden zij van het leven beroofd …
De herbergier vermoedt dat de drie jongens veel geld bij hebben. Hij vermoordt hen in de nacht, waarbij z’n vrouw behulpzaam is. De gewetenloze herbergier slacht de knapen en doet de gesneden stukken vlees in de pekel. Door het mensenvlees met pekel te bewerken, is het langer te bewaren. Immers, zout is in die tijd een van de weinige middelen om bederf van voedsel tegen te gaan.

In een droom wordt Nicolaas door een engel op de hoogte gebracht van deze mensonterende daad. De volgende ochtend gaat hij naar de herberg en wenst daar vers vlees te eten. De waard ruikt onraad en dit wordt versterkt als Nicolaas hem wijst op de begane misdaad. Nicolaas spreekt de waard aan en gaat bidden. Vervolgens gaat Nicolaas naar de kelder, komt bij het vat, bidt opnieuw, tikt de ton aan en wekt de drie jongens weer tot leven. Zo redt Nicolaas de drie jongemannen uit de dood. De herbergier en zijn echtgenote tonen spijt, bekeren zich tot het geloof van Nicolaas en beloven hem in het vervolg als goede mensen door het leven te gaan. Door deze legende is Nicolaas niet alleen de kindervriend, maar ook de vriend van jeugdigen en studenten geworden.

Sint-Nicolaas wordt vaak afgebeeld met drie kinderen in een tobbe aan de voeten en dit verwijst naar de legende van de drie priesterstudenten, die grote bekendheid geniet in West-Europa.

Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 25 mei 2024

~~~

DE WANDELSTOK

Een man, die christen is, heeft heel wat schulden gemaakt. Hij leent geld van een jood. Echter, de man heeft geen borg te bieden; hij heeft geen enkel onderpand. De man zweert, in het bijzijn van de jood, bij een icoon van de Heilige Nicolaas, dat hij het geleende bedrag terugbetaalt op een af te spreken datum. In onderling overleg wordt de datum vastgesteld en de man verzekert de jood, dat hij op dat tijdstip in staat is te betalen.

Op de afgesproken dag ontmoeten de christen en jood elkaar. De geldlener zegt dat hij de ander niets is verschuldigd. Op dat moment laat hij de jood zijn wandelstok even vasthouden. De stok heeft de man uitgehold en daarin het verschuldigde geld verstopt. De jood vindt dat de schuld nog steeds openstaat en eist zijn geld terug. De twee worden het niet eens en er komt een rechtszaak. De christen verklaart tegen de rechter, dat hij het geld aan de jood heeft teruggegeven. De jood zegt dat de man bij de icoon van de heilige Nicolaas heeft gezworen, dat hij het geld terug zal geven. Tijdens de rechtszaak laat de geldlener merken dat hij op de stok moet steunen. Bij het afleggen van de eed geeft hij de stok aan de jood. Na de eedaflegging vraagt de christen de wandelstok terug en de jood geeft hem deze. De rechter gelooft de christen en spreekt dit uit, waardoor de de man met de wandelstok de rechtszaak wint. De jood is verbijsterd. De Heilige Nicolaas verneemt van het vonnis en is erdoor verbaasd. Nicolaas komt in actie …

Na de rechtszaak keert de christen huiswaarts. Echter, de route is lang en hij is vermoeid. Onderweg rust hij uit; ligt op straat en valt in slaap. Ineens slaat het noodlot toe, als hij wordt overreden door een wagen en zwaar gewond raakt. Bij dit ongeluk breekt de wandelstok en het geld rolt op straat. Dit verneemt de schuldeisende jood en de rechter wordt verwittigd. De jood snelt naar de plaats van het ongeluk en doorziet de list van de bedrieger. Hij telt het geld en constateert dat de som overeenstemt met het door hem uitgeleende bedrag. Bij het zien van de ernstig gewonde man oordeelt de jood, dat hij het geld niet kan terugnemen. Hij bidt tot de Heilige Nicolaas en denkt dat na het veroorzaakte ongeluk Nicolaas de man ook kan genezen. Het gebed wordt verhoord en de man staat op. Nicolaas heeft een wonder verricht. Door deze wonderbaarlijke gebeurtenis bekeert de jood zich tot het christendom.

Uit deze legende blijkt, dat iemand van geloof verandert door een bijzonder voorval. Uit deze legende is ook op te maken, dat Nicolaas bescherming toont aan mensen, die financiële onkreukbaarheid voorstaan.

Geplaatst: 16 juli 2022

~~~

WONDERBAARLIJKE ICOON

Een Russische legende vertelt over een wonderbaarlijke icoon, die in 1235 op onverklaarbare wijze van de Krim naar de stad Rjazan is gebracht. In de nabij gelegen plaats Zarajsk wordt de icoon vereerd en deze verricht wonderen.

Geplaatst: 9 mei 2021

~~~

DE HEIDENSE CULTUS

Nicolaas ziet de strijd tussen christenen en heidenen met lede ogen aan. Na dit goed op zich te laten inwerken en irritaties opkomen, mengt hij zich in de onenigheden. Hij wil de heidense cultus uitbannen en hiertoe laat hij vereerde bomen kappen en bronnen van demonen ontdoen. Op deze wijze wordt de heidense verering teruggedrongen.

Geplaatst: 9 mei 2021

~~~

TARTAREN OP DE VLUCHT

Tijdens de Slag op het Koelikovo-veld vallen de Tartaren (Turken) in 1380 de Russische stad Mozajsk binnen. De inwoners van Mozajsk bidden tot de Heilige Nicolaas en smeken hem om redding. Het beeld van Nicolaas verandert, omdat het valt. Nicolaas pakt een zwaard, zwaait ermee in de lucht en jaagt de indringers angst aan. Deze wonderbaarlijke opstanding van Nicolaas doet de Tartaren op de vlucht slaan. Door deze gebeurtenis staat de Heilige Nicolaas op heel wat iconen afgebeeld met zwaard en de plaats Mozajsk.

Geplaatst: 9 mei 2021

~~~

ZEELIEDEN IN NOOD

Nicolaas is op bedevaart naar het Heilig Land en bezoekt onder andere Jeruzalem.
Tijdens de zeereis steekt een hevige storm op. Golven overspoelen het schip, de passagiers en de ervaren zeelieden verkeren in nood. Nicolaas begint te bidden en het noodweer verdwijnt. Zo redt hij de mensen aan boord van een zeemansgraf. Dit bijzondere voorval maakt Nicolaas zeer geliefd bij zeevarenden.

Geplaatst: 9 mei 2021

~~~

TERUGREIS VAN JERUZALEM

Nicolaas verblijft in het Heilig Land en daar krijgt hij bezoek van een engel. De engel geeft hem het bevel naar huis terug te keren, want in zijn parochie te Myra dreigt gevaar. Nicolaas gehoorzaamt aan de engel en zoekt een boot voor de terugreis. Een kapitein wil hem naar huis varen, maar wel tegen een hoge prijs. Nicolaas stemt daarmee in en gaat aan boord. Het schip vertrekt, maar op volle zee verandert het van koers. Nicolaas merkt dit en even later raakt het roer van het vaartuig defect. Het schip is stuurloos en de bemanning staat voor een raadsel.

Iets later kiest de boot vanzelf een andere koers en na dagen varen komt het schip op de bestemming van Nicolaas aan. Dit is een wonder! De kapitein en de andere zeelieden smeken Nicolaas om vergeving. Na hen een duidelijke waarschuwing te hebben gegeven, vergeeft Nicolaas hen.

Geplaatst 9 mei 2021

~~~

HET KIND EN DE DUIVEL

Over de legende “het kind en de duivel” zijn enkele versies gemaakt. De kern van de verhalen is steeds, dat een kind door de duivel wordt vermoord en door Nicolaas tot leven gewekt.

Robert Wace verhaalt in “La Vie de Saint Nicolas”:
In Lombardije liggen een vrouw en een man in bed. De vrouw heeft een zeer nare droom en de volgende dagen tobt zij enorm over datgene wat in haar droom is gebeurd.
De man en de vrouw besluiten op de dag van de Heilige Nicolaas de kerk te bezoeken. Zij gaan samen naar de kerk en laten hun zoontje thuis. Het jongetje is alleen en krijgt bezoek van een als pelgrim vermomde duivel. Deze kwade indringer gaat het huis in en vermoordt het kind.
De ouders komen terug van de kerk en schrikken hevig bij het zien van hun vermoorde zoontje. De moeder denkt meteen aan de onheilspellende droom, die zij onlangs heeft gehad. Toch willen de ouders, zoals elk jaar, thuis het feest van de Heilige Nicolaas vieren en daartoe nodigen zij gasten uit. De gasten zijn geestelijken en zij krijgen het dode kind niet te zien, want de ouders hebben het stoffelijk overschot verstopt. Één van de gasten is de onherkenbare Nicolaas. Hij wenst enkel te eten in de kamer waar de man en de vrouw het omgebrachte kind hebben gelegd. Nicolaas ziet het jongetje en wekt het kind tot leven. Vervolgens verdwijnt Nicolaas. De ouders zien hun levende zoontje weer en zij zijn heel blij, als de jongen vertelt wat er is gebeurd. Nicolaas heeft een wonder verricht.

Een variant is verwoord door Jacobus de Voragine in de “Legenda Aurea”. Jacobus heeft het volgende geschreven:
Elk jaar viert een man het Nicolaasfeest. Hij doet dit als dank aan Nicolaas voor zijn zoon, die op succesvolle wijze studeert. Zoals steeds organiseert de man een feestelijke maaltijd ter ere van zijn zoon en hiertoe nodigt hij priesters als gasten uit. Tijdens het Nicolaasfeest klopt een als pelgrim vermomde duivel bij het huis met de feestvierders aan. De valse pelgrim vraagt om een aalmoes en de vader geeft de zoon opdracht de man wat te geven. De student gaat naar de deur om de bedelende bedevaarder wat geld te geven. Echter, de pelgrim is verdwenen. De jongeman gaat snel de straat op en vindt de om geld vragende pelgrim. Deze grijpt de jongen en vermoordt hem.
Even later verneemt de vader het tragische voorval en raakt in grote droevenis. Hij gaat de vermoorde zoon halen, draagt hem naar huis en legt de jongen op bed. De verdrietige man richt zich in gebed tot de Heilige Nicolaas en vraagt waaraan hij dit heeft verdiend. De man is ten einde raad, huilt hevig en klaagt tegen Nicolaas over het smartelijke verlies van zijn zoon. Plots opent de jongeman de ogen, staat op en mankeert in het geheel niets. Vervolgens dankt de vader de Heilige Nicolaas, want dit wonder is door de vermaarde heilige verricht.

Geplaatst 27 augustus 2021

~~~