Heilige

INLEIDING

In de loop van de eeuwen ontstaan er legenden, waarbij verscheidene aspecten van het voorbeeldige leven van de Heilige Nicolaas worden verteld. Dit zijn werkelijk gebeurde voorvallen en bedachte verhalen, waarbij de kern enige, veronderstelde waarheid bezit en deze is in wat mist van woorden verhuld. Een legende is dus een verhaal met een historische kern en is deels waar. Over Sint-Nicolaas zijn geen mythen, dus geen bekende, verzonnen verhalen, zoals van de Godenwereld. Sint-Nicolaas heeft vele legenden doen ontstaan en deze vormen beschrijvingen van zijn heiligenleven. In de loop van de jaren zijn er meer en meer legenden over Sint-Nicolaas ontstaan. Ook komen er varianten van enige legenden. Op basis van legenden is niets concreets als feit aan te dragen. De Heilige Nicolaas heeft vele mensen op aarde geholpen met redding en steun, zoals ten onrechte veroordeelden, omgebrachte kinderen, zeelieden en zondaren. Hij heeft vele wonderen verricht, die mensen hebben aangegrepen en graag willen horen. Nicolaas beschikt over bovennatuurlijke gaven en steeds komt zijn hulpvaardigheid tot uiting. Dit doet Nicolaas belangeloos en uit naastenliefde en vrijgevigheid.

Over de Heilige Nicolaas zijn er tientallen legenden. In “LEGENDEN” worden bijzondere verhalen verteld, waarin de Heilige Nicolaas een belangrijke rol vervult.

Voor de legenden van de Heilige Nicolaas is Symeon Metaphrastes (±900-±987) van belang. Symeon is een Hebreeuwse jongensnaam en betekent “gehoorzaam”. Hij is een Byzantijns schrijver en ambtenaar, en wordt later monnik. Symeon verzamelt en bewerkt zo’n 150 heiligenlevens om deze aanvaardbaar te maken voor de tijd waarin hij leeft en dat is de 10e eeuw. Hij is een gerespecteerd hagiograaf door de verhalen niet alleen te bewerken, maar ook te rangschikken volgens hun feestdagen van de liturgische kalender. Symeon schrijft “Vita per Metaphrastem” en doet aan “metafrasering” (letterlijke vertaling) en hieraan wordt zijn naam ontleend. Hij maakt een nieuwe versie van het leven en legenden van Sint- Nicolaas. Dit wordt gezien als een standaardwerk. In de oosters-orthodoxe kerk wordt Symeon Metaphrastes als heilige beschouwd.

De Anglo-Normandische dichter en schrijver Robert Wace (±1100-±1175) heeft verhalen toevertrouwd in zijn werk “La Vie de Saint Nicolas” van rond 1140. Hij is eerste die over legenden publiceert, als deze van de drie priesterstudenten.

De Italiaan Jacobus de Voragine (1229-1298), een rooms-katholiek theoloog, betekent veel voor de verspreiding van de legenden van Sint-Nicolaas. In 1244 treedt hij toe tot de “Ordo Praedicatorum”, de Orde van de Predikheren, die in 1216 is gesticht door de Spaanse priester Domingo, Dominicus Guzman (1170-1221) en wordt dominicaan. De leden van deze orde leven volgens de regels van Augustinus (352-430), namelijk bezinnen en handelen. In 1260 wordt Jacobus prior van het Dominicanenklooster te Genua. Vervolgens wordt hij hoogleraar in de theologie en later aartsbisschop van Genua (1292-1298) heeft veel geschreven, waaronder heiligenlevens. Bij de wijding tot bisschop ontvangt Jacobus de Vita Compilata, een versie van de bijbel, waarin levensverhalen van Jezus zijn opgenomen. Dit inspireert hem ook levensverhalen over heiligen te gaan schrijven. Hij raadpleegt vele bronnen en uiteindelijk komen de levens van de heiligen in 1265 in de Legenda Sanctorum, heiligenlevens. Dit werk wordt de Legenda Aurea genoemd. De “Legenda Aurea” (“Gouden Legenden”) is niet oorspronkelijk, omdat bestaand werk wordt verzameld en op basis hiervan worden de heiligenlevens gemaakt. Jacobus baseert zijn verhalen en dus ook dat van Sint-Nicolaas op de Vita per Metaphrasten en de vita per Michaelem. De volgorde van de heiligenlevens is bepaald door de liturgische kalender en de feestdagen van de heiligen. Het totale werk bestaat uit twee delen, namelijk een winterdeel van Allerheiligen tot Pasen en een zomerdeel van Pasen tot Allerheiligen. Deze verzameling heiligenlevens wordt in de middeleeuwen onder een breed publiek verspreid, omdat de tekst eerst in het Latijn is, maar vervolgens verschijnt het boek in andere talen. Jacobus de Voragine combineert heiligenlevens met katholieke feesten en doet dit met aansprekende verhalen, waaronder ook van de Heilige Nicolaas. In 1816 is Jacobus de Voragine door paus Pius VII (1800-1823), geboren als Luigi Bernaba Chiaramonti (1742-1823), zalig verklaard.

De versie van Jacobus de Voragine wordt ook aangetroffen in “Passionael”, het martelaarsboek van de Vlaming Vranke Callaert uit 1357. Deze monnik vertaalt historische boeken uit het Latijn in het Middelnederlands.

De katholieke, Duitse volkskundige Karl Meisen (1891-1973) stelt in zijn boek “Nikolauskult und Nikolausbrauch im Abendlande” uit 1931 dat de Legenda Aurea niet per definitie afkomstig is van de afgeleide versie van de uitgave van Robert Wace. Karl Meisen stelt dat beide verhalen een bewerking kunnen zijn van een verhaal uit Lombardije. Volgens hem betekent dit dat de verhalen van Robert Wace een uitbreiding zijn van hetgeen in Lombardije over de legenden is opgeschreven.

De streek Lombardije, in het huidige Noord-Italië, is een belangrijk centrum van bankiers, goudsmeden en internationale handelaren. Sint-Nicolaas is de patroonheilige van bankiers en handelaren. Deze context is de ideale voedingsbodem voor het ontstaan van legenden over de Heilige Nicolaas. Die tijd staat ook bekend voor het in verhalen sterk aanwezig zijn van demonen en gevaren met moord en doodslag, die ook in praktijk voorkomen.

Geplaatst: 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 11 juni 2023

~~~

HET GETAL 3

In heel wat legenden van de Heilige Nicolaas komt het getal drie (3) voor. Dit zijn de onder meer de legenden van “drie huwbare dichters”, “de drie generaals” en “de drie priesterstudenten”.

Het getal 3 is ook van toepassing op de overbrenging van het lichaam van de heilige Nicolaas van Myra naar Bari in 1087. Drie schepen vertrekken uit het Italiaanse Bari, varen naar Myra in Klein-Azië, nu Turkije, en vervolgens brengen de drie boten het stoffelijk overschot naar de havenstad Bari.

In numerologie, de wetenschap van de symbolische aspecten van getallen, heeft het getal 3 de betekenis van activiteit, creativiteit, gevoeligheid en sociaal bewogenheid. Het getal 3 doet ook denken aan tijdsdimensies als: geboorte, leven, dood en verleden, heden, toekomst. Ook heeft het getal 3 betrekking op plaatsen, zoals hemel, aarde en onderwereld.

Het getal 3 is ook een mystiek getal. Het is het heiligste getal met relaties naar de Heilige Drievuldigheid met God de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, de Heilige Familie met Maria, Jozef en Jezus en het gezin van Maria en haar ouders Anna en Joachim.

Geplaatst 9 mei 2021
Laatst gewijzigd: 19 april 2024

Overzicht van diverse legenden: