Sinds 1310 zijn de Heilige Nicolaas en IJsselstein met elkaar verbonden. In dat jaar is de eerste Nicolaaskerk ingewijd. De kerk is gesticht door Gijsbrecht IV, heer van Amstelland (±1235-1303) en ingezegend door Gwijde (Guy) van Avesues (1253-1317) en bisschop van Utrecht (1301-1317). Deze bisschop was de beheerder van de bezittingen van de heren van Amstel. Door de Reformatie zijn alle beelden en schilderingen in de kerk verdwenen en de katholieken voorgoed door de protestanten uit de kerk verdreven. Deze kerk wordt nu de Oude Sint-Nicolaaskerk genoemd, omdat er een andere Nicolaaskerk is gekomen in IJsselstein.
De bouw van de Rooms-Katholieke Sint-Nicolaaskerk start in 1866 en dit naar een ontwerp van architect Wilhelm Victor Alfred Tepe (1840-1920). De kerk is een driebeukige, neogotische hallenkerk en is een van de meest bijzondere scheppingen van architect Tepe.
De kerk heeft een grote rijkdom aan vele beelden en gebrandschilderde glas-in-loodramen. In deze kerk is geen wit glas te zien. Er zijn onder meer ramen en beelden uit het leven van de Heilige Maria, Onze-Lieve-Vrouw van Eiteren, de Heilige Jozef en uit het Oude en Nieuwe Testament. Echter, een afbeelding van de Heilige Nicolaas ontbreekt op de ramen en dat is opvallend in deze kerk, die naar hem is vernoemd. De kerk is niet alleen voor de Heilige Nicolaas een bedevaartplaats, maar ook voor de 12-eeuwse beeltenis van “Onze-Lieve-Vrouw van Eiteren, Hulp in Nood” in de Mariakapel.
In de periode 1968-1972 is de kerk gerestaureerd. In 1972 heeft Paus Paulus VI (paus van 1963 tot in 1978) de kerk verheven tot basiliek met de titel “Basilica Minor”. Dit is de hoogste eretitel voor een kerkgebouw buiten de stad Rome. In de jaren 2014-2017 is het interieur van de basiliek grondig gerestaureerd.
In de basiliek is een icoon te zien van de Heilige Nicolaas. Het is een afbeelding uit 2002 van Paul Brenninkmeyer. Rond Nicolaas zijn er op de icoon legendarische gebeurtenissen van Nicolaaslegenden afgebeeld. Tegen een pilaar staat een gepolychromeerd, eikenhouten beeld van de bisschop. Hij toont er erg jong door baardloos te zijn en donker haar te dragen. Nicolaas heeft in de rechterhand het evangelieboek vast en daarop liggen drie gouden ballen. In de basiliek zijn triptieken te zien. Hierop is ook Nicolaas afgebeeld met evangelieboek en drie gouden ballen. De indrukwekkende retabel is een rijk beschilderd achterstuk van het altaar en in gesloten stand zijn onder meer afgebeeld de Heilige Nicolaas, de Heilige Johannes de Doper en het wapen van IJsselstein.
Op de specifieke basiliekkenmerken is Nicolaas duidelijk zichtbaar, zoals op het conopeum of baldakijn, dat een parasolvormig scherm is met rode en gele banen van zijde. Aan de onderkant van het conopeum staan wapens of tekens en hier zijn er enkele verwijzingen naar de Heilige Nicolaas. Dit conopeum wordt in processies meegedragen achter het tintinnabulum, dat het tweede kenmerk is voor de eretitel basiliek. Dit is een klokjesstandaard met een belletje of klokje in een versierde houder en is van oorsprong een Romeins teken. Hierbij hoort een afbeelding van de patroonheilige en dat is hier Sint-Nicolaas. De twee traditionele eretekens van de “Basilica Minor”, namelijk het conopeum en het tintinnabulum, staan op het priesterkoor.
De Sint-Nicolaasbasiliek is een rijksmonument en is dagelijks geopend. Het adres is Sint Nicolaasstraat 12, 3401BS IJsselstein.
Geplaatst: 9 mei 2021